E-Księgarnia
Dyskusję otworzył dr hab. Karol Polejowski, zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej. Spotkanie odbyło się z udziałem ks. prof. dr. hab. Józefa Mareckiego (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie), dr. Leona Popka (Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN), dr. Tomasza Berezy (Oddział IPN w Rzeszowie) i Ewy Siemaszko. Moderatorem rozmowy był Krzysztof Ziemiec.
W trakcie dyskusji zostały poruszone zagadnienia związane z sytuacją panującą na Kresach Wschodnich II RP w latach 1939–1945 i charakteryzującą ten obszar wielokulturowością żyjących obok siebie Polaków, Ukraińców, Żydów, Ormian i innych narodowości. Omówione zostały również kwestie wzrostu dążeń nacjonalistycznych Ukraińców i eskalacji konfliktu na tle narodowościowym oraz dehumanizacji i ludobójstwa na ludności polskiej na terenach Małopolski Wschodniej i na Wołyniu.
Rozmowę poprzedziła prezentacja najnowszej Dokumenty zbrodni wołyńskiej tom 1, oprac. Edward Gigilewicz, Leon Popek, Paweł Sokołowski, Tadeusz Zych, IPN – edycji źródłowej realizowanej przez Instytut Pamięci Narodowej we współpracy z Muzeum Historycznym Miasta Tarnobrzega.
Wydarzenie zorganizowały Biuro Badań Historycznych IPN oraz Wydawnictwo IPN.
Zapis dyskusji na kanale IPNtv
* * *
11 lipca jest Narodowym Dniem Pamięci Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach II Rzeczypospolitej Polskiej. Jak stwierdził Sejm RP w uchwale z 2016 r. w sprawie oddania hołdu jego ofiarom, które zginęły w latach 1943–1945, na ziemiach dawnych wschodnich województw Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej ścierały się dwa największe totalitaryzmy XX wieku: III Rzesza Niemiecka i komunistyczny Związek Sowiecki.
Działania niemieckich i sowieckich okupantów na tym obszarze stwarzały sprzyjające warunki do budzenia się nienawiści na tle narodowościowym i religijnym, a podejmowane próby osiągnięcia porozumienia przez przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego z ukraińskimi środowiskami nie przyniosły rezultatu.
W lipcu 1943 r. miało miejsce apogeum zbrodni zaplanowanej przez banderowską frakcję Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i konsekwentnie realizowaną przez bojówki OUN i Ukraińską Powstańczą Armię. Była to czystka etniczna, której ofiarą padła głównie polska ludność zamieszkująca Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej, w szczególności województwa: wołyńskie, tarnopolskie, stanisławowskie i lwowskie. W świetle późniejszego prawodawstwa międzynarodowego, mordy popełnione w latach 1943–1945 kwalifikowane są jako ludobójstwo, którego ofiarami zostało ponad sto tysięcy mieszkańców tego obszaru.
Falę masowych, okrutnych zbrodni poprzedzały akty terroru indywidualnego, skierowanego w pierwszej kolejności wobec osób uchodzących za liderów polskiej społeczności: nauczycieli, urzędników, zarządców majątków, przedwojennych zawodowych podoficerów Wojska Polskiego. Masowe zbrodnie OUN(b)-UPA na Polakach rozpoczęły się w lutym 1943 r. od wymordowania mieszkańców kolonii Parośla I (powiat sarneński). Kontynuowano je w kolejnych miesiącach, rozszerzając równocześnie obszar objęty ludobójczymi działaniami.
Największych zbrodni dokonano w niedzielę 11 lipca 1943 r. w zachodniej części Wołynia, kiedy nastąpiła skoordynowana akcja OUN(b)-UPA. W wielu miejscowościach ludność została zaatakowana w porze mszy świętej – ukraińscy nacjonaliści trafnie założyli, że w kościołach zgromadzi się wówczas duża część Polaków wyznania rzymskokatolickiego. Inspiracją dla zbrodniarzy stała się decyzja Niemców o przeprowadzeniu operacji „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Endlösung der Judenfrage), jaka zapadła rok wcześniej oraz ich działania podjęte w celu jej realizacji.
W ukraińskiej akcji eksterminacyjnej wykorzystano koncepcję pozorowanej wojny ludowej, opracowaną jeszcze przed 1939 r. przez Mychajłę Kołodzińskiego, działacza OUN. Do rozprawienia się z polskimi sąsiadami zmobilizowano ukraińskich chłopów.
Ofiary wciąż nie doczekały się godnego pochówku i upamiętnienia. Oprócz Polaków zamordowani zostali także Żydzi, Ormianie, Czesi, przedstawiciele innych mniejszości narodowych oraz Ukraińcy, którzy stanęli po stronie ofiar.