Nawigacja

Materiały do pobrania

[TEKST + WIDEO + AUDIO] 29 kwietnia – Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego – materiały prasowe, popularnonaukowe, wydawnictwa, dokumenty, wystawy i multimedia

29 kwietnia 1945 r. armia amerykańska wyzwoliła niemiecki obóz koncentracyjny w Dachau. Rocznica tego wydarzenia jest obchodzona jako Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego w czasie II wojny światowej.

  • KL Dachau - fot. z zasobu IPN, sygn. IPN Kr 1_9413 – domena publiczna

Pomimo to, że nie widzimy tutaj żadnych grobów, znajdujemy się na największym na świecie cmentarzu księży. Największą ofiarę ponieśli Polacy. Z 1780 polskich księży, 868 zginęło. Rzeczywistość była gorsza, niż nasze wyobrażenie o tym, co się tutaj wtedy wydarzyło.

kard. Friedrich Wetter, arcybiskup monachijski podczas Mszy św. w Dachau, 30 kwietnia 1995 r.

KL Dachau, pierwszy w Niemczech Konzentrationslager, założono w 1933 r. dla więźniów politycznych na terenie zamkniętej fabryki prochu i amunicji niedaleko Monachium. W czasie wojny stał się centralnym ośrodkiem zagłady duchowieństwa z całej okupowanej Europy. Wśród około 2800 duchownych katolickich tam zesłanych (kapłanów, zakonników, kleryków, diakonów, księży i biskupów) największą grupę stanowili Polacy w liczbie 1780. Dnia wyzwolenia doczekała tylko połowa z nich.

Co drugi „złożył ofiarę życia”

Większość aresztowanych i uwięzionych w KL Dachau polskich duchownych pochodziła z terenów wcielonych do Rzeszy po wrześniu 1939 r., określanych w administracji niemieckiej jako: Reichsgau Wartheland (Okręg Rzeszy Kraj Warty), Reichsgau Danzig Westpreußen (Okręg Rzeszy Gdańsk Prusy Zachodnie), Provinz Schlesien (Prowincja Śląsk). Transporty przybywały do Dachau od kwietniu 1940 r. Przeniesiono tam też kapłanów z innych obozów, m.in. Sachsenhausen, Mauthausen-Gusen.

„Tu, w Dachau, co trzeci zamęczony był Polakiem, co drugi z więzionych tu księży polskich złożył ofiarę życia. Ich świętą pamięć czczą księża polscy współwięźniowie” – głosi napis na tablicy pamiątkowej umieszczonej w Dachau w 1972 r. na ścianie Kaplicy Śmiertelnego Lęku Pana Jezusa. Warunków obozowych nie przeżyło 868 polskich duchownych (najwięcej z terenów diecezji poznańskiej – 147, włocławskiej – 144 i łódzkiej – 112), to jest 84 proc. ogółu duchownych tam zamęczonych.

Wolni w zniewoleniu

Z uwagi na narodowość duchowni polscy byli zaliczeni do więźniów politycznych. Nosili czerwony trójkąt z literą P naszyty na bluzę pasiaka wraz z numerem obozowym. Skomasowano ich w barakach nr 28 i 30, zwanych blokami księżowskimi. Nad więźniami znęcano się fizycznie i psychicznie, poddawano szykanom związanym z przynależnością do stanu duchownego (zakazano sprawowania mszy świętych, udzielania posług duszpasterskich, odmawiania modlitw, posiadania przedmiotów kultu). Mimo to nie tracili ducha, nie wyrzekli się wartości, wzajemnie umacniali siebie i współwięźniów.

Więcej: Łucja Marek, Dachau i śmierć są synonimami


Masowa fala aresztowań duchowieństwa katolickiego rozpoczęła się już jesienią 1939 roku. Niemcy przed wojną mieli już przygotowane listy proskrypcyjne, na podstawie których dokonywali aresztowań polskiej inteligencji - w tym duchowieństwa katolickiego. Księża zostali aresztowani przez niemieckie władze okupacyjne pod zarzutem działalności politycznej. Na początku byli osadzani w obozach przejściowych, następnie przewożono ich m.in. do KL Dachau. Tam byli poddawani doświadczeniom pseudomedycznym.

Ustanowiony przez Episkopat w 2002 r. Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego jest kontynuacją corocznego dziękczynienia księży – więźniów KL Dachau. 22 kwietnia 1945 r. ślubowali, że jeśli przeżyją, będą pielgrzymować co roku do kaliskiego sanktuarium św. Józefa. Obóz w Dachau został wyzwolony tydzień później (29 kwietnia 1945 r.) przez armię amerykańską, a ocaleni duchowni do końca życia wypełniali złożone przyrzeczenie.

 
fot. Maciej Foks, IPN

Lista publikacji IPN, materiałów naukowych, popularnonaukowych, multimedialnych, infografiki historyczne, wystawy

►PORTALE IPN

Pierwszy niemiecki nazistowski obóz, mieszczący się w Dachau, został założony 22 marca 1933 r. z rozkazu Heinricha Himmlera.  Wdrożone regulaminy i restrykcyjny system zarządzania przez komendanta Theodora Eicka stały się wzorem dla innych hitlerowskich obozów. Na początku trafiali do niego przeciwnicy polityki Adolfa Hitlera. Umieszczani tam byli głównie komuniści, socjaldemokraci, homoseksualiści, Żydzi czy też Romowie. W późniejszym okresie KL Dachau stało się miejscem kaźni Polaków, a szczególnie polskiej inteligencji i duchowieństwa. W ciągu  istnienia przez KL Dachau przeszło łącznie ponad 200 tys. osób, a zmarło ponad 41 tys. Było to również miejsce, gdzie przeprowadzano eksperymenty pseudomedyczne m.in. w zakresie tyfusu plamistego, malarii, gruźlicy, krzepnięcia krwi oraz lotnictwa.

Jednym z więźniów obozu położonego nieopodal Monachium był Jan Batory. Po wojnie, na podstawie oryginalnej ewidencji KL Dachau, opracował kartotekę zmarłych więźniów oraz osób, które przebywały w obozie. Po jego śmierci kartoteki zostały zakupione przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i obecnie stanowią ważne źródło do odtwarzania losów ofiar niemieckiego totalitaryzmu .

– obozy koncentracyjne
– Akcja AB
– Intelligenzaktion
– Kościół
– zbrodnie niemieckie
– okupacja niemiecka
– Martyrologia

► WYDAWNICTWO IPN – wybrane publikacje

► WYBRANE TEKSTY

Ksiądz Stefan Frelichowski był jednym z blisko 3000 polskich duchownych, którzy stracili życie w czasie II wojny światowej. Więziony przez Niemców od września 1939 roku, w ekstremalnych warunkach pobytu w kolejnych obozach, m.in. Stutthof, Sachsenhausen, Dachau, wspierał współwięźniów, spowiadał, potajemnie sprawował msze i udzielał komunii. Ks. Frelichowski jest patronem polskich harcerzy. 7 czerwca 1999 roku Jan Paweł II włączył ks. Stefana Frelichowskiego do grona błogosławionych kościoła katolickiego.

►ks. Stefan Frelichowski - Fotografie i dokumenty

►MATERIAŁY EDUKACYJNE IPN

Wirtualna paczka na Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego

► ROZMOWA

►ŚWIADECTWA

► NOTACJA

Stefania Hayward – Karmelitanka z klasztoru w Dachau, z pochodzenia Rosjanka, pisze i publikuje w języku polskim książki o ks. Stefanie W. Frelichowskim, o roli polskich duchownych w KL Dachau.

Siostra Stefania opowiada o swojej drodze do Karmelu w Dachau. Jej duchowym przewodnikiem na tej drodze był Wicek – bł. ks. Stefan Wincenty Frelichowski, który zginął podczas epidemii tyfusu plamistego w KL Dachau. Epidemia, która rozprzestrzeniła się w obozie na przełomie 1944/1945 pochłonęła ponad 17 tys. ofiar. Na pomoc umierającym pospieszyli księża – ochotnicy. Nieśli nie tylko pomoc duchową, ale swoją obecnością sprawiali, że chorzy nie umierali w samotności. Idąc do baraków tyfusowych ryzykowali życie i umierali w opinii świętości. Prekursorem akcji pomocy był ks. Frelichowski. 

Więcej notacji: opowiedziane.ipn.gov.pl

► PUBLIKACJE WYDAWNICTWA IPN – do pobrania [pdf]

Tomasz Ceran, Wacław Jurgoński. Od Szczeglina do KL Dachau. Kronika przeżyć (1940–1945)

Biuletyn IPN

►DODATKI PRASOWE – do pobrania

► IPNtv

►AUDIO [do pobrania]:

[TEKST + AUDIO] 90. rocznica utworzenia obozu koncentracyjnego Dachau
Audio: dr Filip Gańczak – 90. rocznica utworzenia obozu koncentracyjnego Dachau

►WYSTAWA

Wystawa elementarna przygotowana w Oddziałowym Biurze Edukacji Narodowej IPN w Łodzi opowiada o duchownych archidiecezji poznańskiej oraz diecezji łódzkiej, włocławskiej i częstochowskiej aresztowanych w październiku 1941 r., podczas największej i ostatniej fali zatrzymań kapłanów w Kraju Warty, następnie więzionych w niemieckich obozach w Konstantynowie Łódzkim i KL Dachau. Z obozu w Konstantynowie Łódzkim przewieziono do obozu koncentracyjnego w Dachau ok. 300 księży diecezjalnych i zakonników, zmarło lub zginęło ok. 70 proc.

► GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI O OFIARACH NIEMIECKICH REPRESJI?

straty.pl – podstawowym celem programu jest ustalenie imiennej listy obywateli II RP, którzy zostali poddani wszelkiego rodzaju represjom ze strony okupanta niemieckiego w latach 1939–1945. Program „Straty osobowe” przywraca nazwiska wszystkim możliwym dziś do zidentyfikowania ofiarom i osobom represjonowanym, które we wrześniu 1939 roku były obywatelami II RP (wszystkich narodowości).

Baza „Strat” jest indeksem ofiar i osób represjonowanych – nie gromadzi skanów dokumentów na podstawie których wprowadzane są informacje – wskazuje jednak miejsca, gdzie dokumenty takie można odnaleźć.

Archiwa zagraniczne:

Arolsen Archives – to Międzynarodowe Centrum Badań Prześladowań Nazistowskich i jednocześnie największe archiwum dokumentów dotyczących ofiar i Ocalonych. Zbiory zawierają informacje o 17,5 mln osób i są wpisane na listę dziedzictwa UNESCO „Pamięć Świata”. Znajdujące się w nich dokumenty dotyczą wielu różnych grup ofiar reżimu nazistowskiego i stanowią ważne źródło informacji dla dzisiejszego społeczeństwa. W Bad Arolsen w Hesji (Niemcy) mieści się największe na świecie archiwum poświęcone ofiarom reżimu nazistowskiego oraz Ocalonym.
Arolsen Archives: International Center on Nazi Persecution; Große Allee 5-9; 4454 Bad Arolsen, Deutschland [T +49 5691 629-0; F +49 5691 629-501]

Bazy IPN:

Więcej materiałów:

 

Kontakt dla mediów:
Rzecznik Prasowy – Dyrektor Biura:
dr Rafał Leśkiewicz
tel. 602 322 362
rzecznik@ipn.gov.pl

 

WIDEO

  • dr Robert Derewenda, dyrektor Oddziału IPN w Lublinie - o postawach i losach polskiego duchowieństwa katolickiego w czasie II wojny światowej oraz w czasach komunistycznych
  • Katarzyna Helik, Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Łodzi: polscy kapłani katoliccy - więźniowie KL Dachau

AUDIO

  • Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego w czasie II wojny światowej - Ewa Wójcicka Archiwum IPN

 

Pliki do pobrania

do góry