Międzynarodowa konferencja „»Operacja polska« NKWD 1937–1938. Przywracanie pamięci o zbrodni” – Warszawa, Belweder, 28–29 września 2017 - Aktualności

– 80 lat temu dokonano eksterminacji ludności polskiej, nazwijmy to po imieniu – mówił prezydent Andrzej Duda otwierając w Belwederze międzynarodową konferencję „»Operacja polska« NKWD 1937–1938. W drugim dniu debaty wiceprezes Zarządu Poczty Polskiej S. A. Wiesław Włodek i prezes IPN zaprezentowali znaczek pocztowy upamiętniający ofiary operacji antypolskiej NKWD.

Dwudniową sesję zoragnizowały wspólnie Instytut Pamięci Narodowej, Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia.

11 sierpnia 1937 r. szef NKWD Nikołaj Jeżow podpisał rozkaz nr 00485, przypieczętowując tym samym los tysięcy Polaków, obywateli Związku Sowieckiego. Rozpoczęcie tzw. operacji polskiej – zwrócił uwagę podczas otwarcia konferencji minister Wojciech Kolarski, podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta – było równoznaczne z masową eksterminacją Polaków. Za „eliminacją elementu niepewnego” – jak wspomniano w rozkazie – kryły się cierpienia i śmierć tysięcy naszych rodaków, którzy po wojnie polsko-bolszewickiej pozostali za tzw. granicą ryską.

Dziękując badaczom za podjęcie problematyki masowych prześladowań Polaków w ZSRS przed wojną, tego „zapomnianego, a ważnego dla naszej historii tematu”, prezydent zaznaczył, że jedną z podwalin silnego państwa jest pamięć historyczna. – Nie ma tematów zapomnianych, pomimo trudnych relacji z sąsiadami. (…) Tylko na prawdzie, tylko mówiąc o niej i wyciągając wnioski z dramatycznych momentów historii Polski, jesteśmy w stanie budować dobre relacje – tłumaczyła głowa państwa.

Jednym ze wspomnianych trudnych tematów jest właśnie ludobójstwo dokonane przez Sowietów na Polakach w latach 1937–1938. – 80 lat temu po prostu dokonano eksterminacji ludności polskiej, nazwijmy to po imieniu. Czemu? Bo była oporna. Bo Rosjanie mieli fobię swej haniebnej porażki z 1920 roku. I wiedzieli, że Polacy nie chcą się dać skomunizować – przypomniał Duda.

Jak podkreślił, „nawet jeśli za tę zbrodnię nie było kary, niech będą wskazani kaci i ofiary, niech zostanie zbadana – nie po to, by budować mur pomiędzy narodami, ale aby wyciągnąć wnioski z historii”.

Z prezydentem zgodził się prezes IPN, podkreślając, że obecnie dopiero nadrabiamy zaległości dotyczące propagowania wiedzy o tragicznych wydarzeniach sprzed 80 lat. – Ta konferencja powinna odbyć się ćwierć wieku temu, gdy nasi rosyjscy przyjaciele publikowali pierwsze artykuły na ten temat i wydobywali dokumenty z rosyjskich archiwów – przypomniał. Ze względu na brak świadomości społecznej wśród Polaków dotyczącej ogromu sowieckich zbrodni z lat 1937–1938 – wyjaśniał dr Szarek – IPN realizuje misję przywracania pamięci o ofiarach „operacji polskiej” NKWD. – Ta konferencja to nie tylko dysputa historyczna, ale również złożenie hołdu wszystkim ofiarom, przez wiele lat zapomnianym. To spotkanie jest momentem przełomowym – podkreślił prezes IPN dr Jarosław Szarek.

Do tej pory nakładem wydawnictwa Instytutu ukazały się dwie edycje źródeł poświęconych pomordowanym Polakom: z archiwów ukraińskich pt. „Wielki Terror: operacja polska 1937–1938” oraz gruzińskich – „Wielki Terror w sowieckiej Gruzji 1937–1938. Represje wobec Polaków”. IPN wydał okolicznościową broszurę „Operacja antypolska NKWD 1937–1938”, temu tematowi poświęcono w całości sierpniowy numer „Biuletynu IPN”. Powstał również specjalny portal edukacyjny www.operacja-polska.pl.

Instytut nie tylko bada okoliczności i przebieg sowieckich zbrodni sprzed 80 lat, ale także prowadzi działalność edukacyjną. Wystawę Instytutu o ofiarach zbrodni NKWD pokazywano w Sejmie i placówkach dyplomatycznych poza granicami kraju. Ekspozycja jest pokazywana w całej Polsce. – Tysiące ludzi zapoznają się z tą nieznaną historią – zapewnił prezes IPN, przypominając, że prowadzone jest także śledztwo dotyczące sowieckiego ludobójstwa.

Ale najważniejsze – ocenił – „było dotarcie z tą wiedzą do szkół”. IPN zorganizował warsztaty dla nauczycieli, a nauczanie o „operacji polskiej” NKWD znajdzie się w najnowszej podstawie programowej. – W listopadzie, w stulecie bolszewickiego przewrotu, teka edukacyjna IPN dotrze do każdej polskiej szkoły – zapowiedział dr Szarek.

Również jesienią, staraniem IPN, w Krakowie odsłonięta zostanie tablica ku czci ofiar „operacji polskiej” NKWD. – Do tej pory – przypomniał szef Instytutu – władze Warszawy nie odpowiedziały na apel wybudowania pomnika upamiętniającego Polaków pomordowanych w latach 1937–1938.

W czasie inauguracji konferencji dr Szarek wręczył prezydentowi odznakę upamiętniającą ofiary sowieckiego ludobójstwa – przygotowaną przez IPN. Okolicznościową wpinkę „Ofiarom operacji antypolskiej NKWD 37-38” otrzymali także pozostali uczestnicy wydarzenia.

Drugi dzień konferencji rozpoczął się o godz. 9:00 wyjątkowym wydarzeniem – wiceprezes Zarządu Poczty Polskiej S. A. Wiesław Włodek i prezes IPN Jarosław Szarek zaprezentowali znaczek pocztowy upamiętniający ofiary »Operacji polskiej« NKWD w latach 1937-38.

– Żyjemy w świecie, w którym obraz bardziej przemawia niż słowo. Dlatego rola znaczka jest tak ważna – powiedział Szarek. – Poczta Polska była pierwszą instytucją, która przystąpiła do, tak nam potrzebnej, koalicji na rzecz przywracania pamięci o »Operacji polskiej« – podkreślił szef IPN. Wiceprezes Poczty Polskiej S.A. Wiesław Włodek nawiązał do symboliki prezentowanego znaczka, na którym sznury splątane w znak krzyża odnoszą się do cierpienia zadanego Polakom przez władze ZSRS. Zaznaczył, że Poczta Polska nadal będzie uczestniczyć w przywracaniu pamięci historycznej poprzez współpracę z Instytutem Pamięci Narodowej. Znaczek trafi do obiegu w ilości 30 mln sztuk, dzięki czemu ma być dostępny nawet w najmniejszych miejscowościach.

Waldemar Kowalski (IPN)

Transmisja online:

Dzień I Konferencji:

Otwarcie konferencji i Debata Panel I: