E-Księgarnia-
fot. AIPN, Portret Wincentego Witosa, bez nakrycia głowy, od piersi, en face
Kim był Wincenty Witos?
Urodził się w 1874 r. w Wierzchosławicach pod Tarnowem. Nigdy nie zdobył wyższego wykształcenia, był jednak zdolnym i pracowitym samoukiem. Już w młodości, przypadającej na czas zaborów, związał się z ruchem ludowym. Był wójtem rodzinnej gminy, posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego i austriackiej Rady Państwa.
W odrodzonej Rzeczypospolitej przez długie lata stał na czele Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” i trzykrotnie pełnił funkcję premiera. Pierwszy raz stery rządu objął w lipcu 1920 r. – w najtrudniejszym okresie wojny z bolszewikami. Odegrał ważną rolę w zmobilizowaniu społeczeństwa do zwycięskiej walki. Ponownie kierował Radą Ministrów w roku 1923 i krótko 1926. Trzeci rząd Witosa upadł w wyniku przewrotu majowego marszałka Józefa Piłsudskiego.
Polityk opozycyjny
W okresie rządów sanacji Witos uczestniczył w tworzeniu opozycyjnego Centrolewu i był jednym z jego przywódców. W 1930 r. został aresztowany. Oskarżony o przygotowywanie zamachu stanu, w głośnym procesie brzeskim został skazany na karę półtora roku więzienia. Jesienią 1933 r., krótko przed zatwierdzeniem wyroku przez Sąd Najwyższy, udał się na emigrację do Czechosłowacji. W miarę ograniczonych możliwości nadal uczestniczył w polskim życiu politycznym. Nadzorował chociażby przygotowania do Wielkiego Strajku Chłopskiego z sierpnia 1937 r.
W marcu 1939 r., po zajęciu Czech i Moraw przez Wehrmacht i wobec coraz bardziej realnej groźby napaści Niemiec na Polskę, Witos zdecydował się na powrót do kraju. 29 marca do Pawła Kalety i Pawła Niemca, działaczy ludowych ze Śląska Cieszyńskiego, wysłał telegram o treści: „otec zdrav” – co było umówionym sygnałem, że jest już po polskiej stronie. 3 kwietnia były premier zgłosił się do prokuratury w Krakowie. Został zatrzymany i przewieziony do więzienia w Siedlcach, ale po kilku dniach udzielono mu półrocznego urlopu w odbywaniu kary. Wkrótce objął prezesurę Stronnictwa Ludowego. Wzywał do konsolidacji narodu w obliczu zagrożenia wojennego.
Niezłomny mąż stanu
W okresie okupacji przez pewien czas był więziony przez Niemców. Odrzucił ich propozycję utworzenia polskiego rządu kolaboracyjnego. Nie zgodził się też na współpracę z marionetkowym Rządem Tymczasowym, sformowanym u schyłku wojny pod kuratelą przywódcy ZSRS Józefa Stalina.
Mocno już schorowany, w 1945 r. Witos ponownie stanął na czele Stronnictwa Ludowego, a po zmianie nazwy partii – Polskiego Stronnictwa Ludowego. Zmarł 31 października tego samego roku.
25 maja 2023 r. Sąd Najwyższy uchylił wyroki wydane w latach 1932–1933 w procesie brzeskim i uniewinnił Witosa oraz innych skazanych wówczas polityków opozycji.
***
Doceniając wkład Wincentego Witosa w dzieje Polski, Instytut Pamięci Narodowej stara się w rozmaity sposób przybliżyć jego dorobek polityczny i publicystyczny. Bogatą ofertę publikacji przygotowało Wydawnictwo IPN.
Polecamy Państwu m.in. pięciotomową edycję Dzieł wybranych Wincentego Witosa, wydaną wspólnie przez IPN i Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach. Publikacja jest dostępna w naszych księgarniach:
Sylwetkę trzykrotnego premiera RP przybliża też album Wincenty Witos 1874–1945, przygotowany przez Tomasza Berezę, Marcina Bukałę i Michała Kalisza. Wkrótce ukaże się kolejne, zmienione wydanie tej publikacji.
Zachęcamy także do bezpłatnego pobrania broszury Tomasza Berezy i Marcina Bukały Wincenty Witos (1874–1945), opublikowanej w serii „Patroni naszych ulic”:
W portalu IPN przystanekhistoria.pl można również znaleźć liczne inne materiały o Wincentym Witosie.
Najmłodszych czytelników (i nie tylko ich) powinien zainteresować komiks Wincenty Witos – premier rządu 1920.
Warto też zapoznać się z biograficzną wystawą elementarną o Wincentym Witosie, przygotowaną przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Rzeszowie.