Zgodnie z założeniami dowództwa Armii Krajowej, Powstanie Warszawskie miało na celu wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem do niej Armii Czerwonej. AK i władze Polskiego Państwa Podziemnego zamierzały ujawnić się i wystąpić wobec Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (utworzonego w Lublinie i zależnego od woli Stalina) w roli gospodarza – jako jedyna legalna władza niepodległej Rzeczypospolitej.
– W domu i szkole uczono nas patriotyzmu. I tutaj był moment wykazania, że nie tylko słowa ten patriotyzm gloryfikują, tylko nasza postawa była świadcząca o tym, że możemy coś krajowi zaoferować, miastu. Zaoferowaliśmy to, co było najcenniejsze – młode życie. Niestety, zginęło tyle młodych, wspaniałych ludzi. Ale takie były czasy. Wtedy się nie myślało o tym, wtedy myślało się o tym, żeby walczyć z wrogiem. Nie rozpatrywało się wtedy jakoś tych spraw w żadnych kategoriach filozoficznych. Wtedy to był spontaniczny zryw walki przeciwko okupantowi – wspominała Maria Regina Szamborska, uczestniczka Powstania Warszawskiego.
Zarówno powstańcy, jak i cywile, przyjęli wybuch walk o Warszawę z wielkim entuzjazmem, który demonstrowali, wywieszając na ulicach biało-czerwone flagi. Radości towarzyszył jednak lęk związany ze spodziewaną reakcją Niemców i niepewność co do postępowania Sowietów. Cywile aktywnie wspierali powstańców, dostarczając im żywność, organizując zaplecze dla żołnierzy AK, biorąc udział w opiece nad rannymi, budowie barykad i odgruzowywaniu miasta.
Pułkownik Kazimierz Iranek-Osmecki, szef Oddziału II (informacyjno-wywiadowczego) Komendy Głównej AK, tak opisywał potrzebę wzięcia udziału w patriotycznym zrywie: Trzeba było przeżyć pięć lat okupacji w Warszawie, aby czuć to, co czuła ludność i żołnierze. Trzeba było żyć dzień po dniu, godzina po godzinie przez pięć lat w cieniu więzienia na Pawiaku, trzeba było w ciągu tych miesięcy widzieć, jak znikają przyjaciele jeden po drugim, odczuć za każdym razem skurcz serca w piersi, trzeba było codziennie słyszeć odgłosy salw tak, że się już przestawało je słyszeć, przyzwyczaić się do nich, jak do dzwonów kościelnych, trzeba było milcząco asystować na rogu ulicy w smutny zimowy wieczór lub świetlisty poranek wiosenny, przy egzekucji dziesięciu, dwudziestu, pięćdziesięciu przyjaciół, braci lub nieznajomych, wziętych przypadkowo z tłumu, spędzonych pod mur, z ustami zaklejonymi gipsem i oczami wyrażającymi rozpacz lub dumę. Trzeba było to wszystko przeżyć, aby zrozumieć, że Warszawa nie mogła się nie bić.
Powstanie Warszawskie, planowane na kilka dni, upadło 3 października po 63 dniach heroicznej walki. W jego wyniku zginęło od 16 tys. do 18 tys. żołnierzy AK i od 150 tys. do 180 tys. cywilów. Po kapitulacji Warszawa została doszczętnie zniszczona przez Niemców. Chociaż w sensie militarnym powstanie zakończyło się klęską, pamięć o tym zrywie była pielęgnowana przez kolejne pokolenia Polaków, kształtując ich przywiązanie do idei niepodległości.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne traktowały powstańców, podobnie jak innych żołnierzy AK i organizacji niepodległościowych, wyjątkowo podejrzliwie. Uznawani za wrogów Polski „ludowej” byli prześladowani i napiętnowani jako „zdrajcy”, którzy wywołali „bezcelowe powstanie”. Aresztowania dotknęły dowódców wolnościowego zrywu, którym stawiano absurdalny zarzut zdrady Ojczyzny. Wielu zostało skazanych w sfingowanych procesach.
Ale komunistom nigdy nie udało się złamać wolnościowego ducha bohaterów Powstania Warszawskiego. Dziś, po 74 latach od wybuchu walk o Warszawę, ich heroizm jest dla nas moralnym drogowskazem i bezcenną lekcją patriotyzmu.
Instytut Pamięci Narodowej oddaje hołd Powstańcom Warszawskim, uczestnicząc w uroczystościach państwowych i organizując wiele wydarzeń w całej Polsce:
WARSZAWA
- 27 lipca 2018 – akcja społeczna wspólnego porządkowania kwatery Żoliborskich Powstańców ze Zgrupowania Żywiciela Armii Krajowej na warszawskich Wojskowych Powązkach współorganizowana przez Oddział IPN w Warszawie
- 29 lipca 2018 – spacer edukacyjny po Powązkach Wojskowych, gdzie tematem przewodnim było Powstanie Warszawskie
- 29 lipca 2018 – wiceprezes IPN prof. Krzysztof Szwagrzyk wziął udział w spotkaniu Powstańców Warszawskich z Prezydentem RP Andrzejem Dudą w Parku Wolności przy Muzeum Powstania Warszawskiego
- 30 lipca 2018 – dodatek historyczny IPN „A miało być tak pięknie..” w tygodniku „Do Rzeczy”, poświęcony albumowi Wojciecha Kujawy „A miało być tak pięknie.. Historia Ewy i Jerzego Stolarskich”, który ukazał się nakładem IPN. Publikacja została przygotowana głównie na podstawie przyjętych do zasobu Archiwum IPN – w ramach projektu Archiwum Pełne Pamięci – dokumentów i fotografii przechowywanych przez długie lata w domowym archiwum.
- 31 lipca 2018 –wiceprezes IPN Jan Baster i dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk wzięli udział w uroczystościach przy Pomniku Powstania Warszawskiego na Pl. Krasińskich
-
1 sierpnia 2018:
- Akcja Biura Edukacji Narodowej IPN „Pokaż, że pamiętasz!”
- od godz. 11.00 – Cmentarz Wojskowy na Powązkach, kwatera „Ł” – pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN wraz z wolontariuszami prezentowali na „Łączce” efekty przeprowadzonych tam prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych
- godz. 13.15 – Pomnik gen. Stefana Roweckiego „Grota” – wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma złożył kwiaty pod pomnikiem
- godz. 14.00 – uroczystości przy Pomniku Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej z udziałem wiceprezesa Instytutu prof. Krzysztofa Szwagrzyka
- godz. 19.30 – uroczystości na Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli, przy Pomniku „Polegli–Niepokonani” z udziałem wiceprezesa IPN Jana Bastera
- godz. 21.00 – rozpalenie Ogniska Pamięci na Kopcu Powstania Warszawskiego, w uroczystości udział wziął wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma
- Obchody wybuchu Powstania Warszawskiego z udziałem przedstawicieli warszawskiego Oddziału IPN
- Żywa lekcja historii „Pierwszy dzień Powstania Warszawskiego na Pradze” (obchody pod patronatem Oddziału IPN w Warszawie)
- 1-18 sierpnia 2018 – prezentacja wystawy „Generał dywizji Tadeusz Bór-Komorowski”, przygotowanej przez Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej (Centrum Edukacyjne Przystanek Historia, ul. Marszałkowska 21/25)
- 5 sierpnia 2018 – uroczystości upamiętniające zdobycie przez Batalion „Zośka” obozu „Gęsiówka” z udziałem dr. Mateusza Szpytmy
- wrzesień 2018 – spacery edukacyjne po Warszawie poświęcone Powstaniu Warszawskiemu, organizowane przez Centrum Edukacyjne Przystanek Historia
- 2 października 2018 – koncert Sławomira Zygmunta z piosenkami do wierszy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (Centrum Edukacyjne Przystanek Historia, ul. Marszałkowska 21/25)
BIAŁYSTOK
- 1 sierpnia 2018 – przedstawiciele oddziału IPN w Białymstoku wzięli udział w obchodach 74. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, organizowanych przez Prezydenta Miasta Białegostoku i Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej o godz. 17:00 pod pomnikiem „Żołnierzy Armii Krajowej” przy ul. J. Kilińskiego. Podczas uroczystości można było otrzymać od pracowników OBEN IPN w Białymstoku materiały edukacyjne związane z Powstawaniem Warszawskim.
- Oddział IPN w Białymstoku zaprasza do udziału w akcji składania życzeń i podziękowań mieszkańcom regionu, którzy brali udział w Powstaniu Warszawskim
- Spot przypominający sylwetki Powstańców związanych z regionem białostockim:
CZĘSTOCHOWA
- 1 sierpnia 2018 – audycja (na żywo) w Radiu Jasna Góra na temat Powstania Warszawskiego z udziałem Adama Kurusa (OBEN IPN Katowice). Tematem audycji było Powstanie Warszawskie, jego przyczyny, znaczenie i konsekwencje oraz wątki częstochowskie (uczestnicy powstania, pomoc powstańcom i ludności cywilnej po upadku powstania oraz rola Częstochowy jako nowej „stolicy” państwa podziemnego.
DĄBRÓWNO (pow. Ostróda)
GDAŃSK
GRUDZIĄDZ
KATOWICE
- 1 sierpnia 2018 – projekcja filmu: „Sierpniowe niebo. 63 dni chwały”, scen. i reż. Ireneusz Dobrowolski, (Przystanek Historia Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach im. Henryka Sławika, ul. św. Jana 10, III piętro, godz. 12.00).
- 1 sierpnia 2018 – Godzina „W” na katowickim rynku.
KIELCE
- 1 sierpnia 2018 – w rocznicowych wydarzeniach, organizowanych przez Urząd Miasta Kielce i Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Kielce, wziął udział dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki z Delegatury IPN w Kielcach
- Spot Delegatury IPN w Kielcach upamiętniający 74. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego:
KRAKÓW
- akcja dystrybucji plakatów i naklejek „Powstanie 1944. Bitwa o Polskę” do instytucji i podmiotów współpracujących z IPN
LUBLIN
- 1 sierpnia 2018 – przedstawiciele IPN wzięli udział w obchodach organizowanych przez władze samorządowe oraz Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Lublin
- 1 sierpnia 2018 – o sporach wokół Powstania Warszawskiego mówił w porannej rozmowie w Radiu Lublin Marcin Krzysztofik, dyrektor lubelskiego oddziału IPN
ŁÓDŹ
- 31 lipca 2018 – spacer „Wspomnienie o Powstańcach Warszawskich pochowanych na Starym Cmentarzu w Łodzi”
- 1 sierpnia 2018 – uroczystości na Starym Cmentarzu przy ul. Ogrodowej 39 (część katolicka)
OLSZTYN
-
1 sierpnia 2018 – przedstawiciele Delegatury IPN w Olsztynie: dr Marek Pacholec i Dawid Zagził wzięli udział w miejskich obchodach 74. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, organizowanych pod pomnikiem Bohaterów Powstania Warszawskiego przy Alei Sybiraków
OSTRÓDA
- 1 sierpnia 2018 – przedstawiciel Delegatury IPN w Olsztynie Michał Ostapiuk wzięli udział w obchodach 74. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego, zorganizowanych przez Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej – Koło w Ostródzie.
PIOTRKÓW TRYBUNALSKI
POZNAŃ
RZESZÓW
- 1 sierpnia 2018, godz. 17.00 – Apel Poległych, podczas którego zostały złożone kwiaty pod Pomnikiem Pamięci Armii Krajowej Podokręgu Rzeszów przy Placu Armii Krajowej
- 1 sierpnia 2018, godz. 18.00 – msza święta w intencji poległych i pomordowanych powstańców warszawskich oraz ludności cywilnej Warszawy w kościele Świętego Krzyża przy ul. 3 Maja 20
- 1 sierpnia 2018 – warsztaty edukacyjne dla dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat poświęcone tematyce Powstania Warszawskiego
SOPOT
WROCŁAW
- 1 sierpnia 2018 – dr Andrzej Drogoń, dyrektor Oddziału IPN we Wrocławiu wziął udział w obchodach 74. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego we Wrocławiu pod Pomnikiem Rotmistrza Witolda Pileckiego przy Promenadzie Staromiejskiej
- 1 sierpnia 2018 –dr Andrzej Drogoń, dyrektor Oddziału IPN we Wrocławiu był gościem audycji „Poranny Gość” w Radiu Rodzina. Rozmowa dotyczyła 74. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego.