Instytut Pamięci Narodowej PZPR jako machina władzy - Książki -

PZPR jako machina władzy, red. Dariusz Stola i Krzysztof Persak, Warszawa 2012, 342 s.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza była najważniejszą organizacją Polski komunistycznej. Jej aparat stanowił rdzeń systemu politycznego, a jej najwyższe organy – rzeczywiste centrum władzy PRL. Kolektywnym dyktatorem Polski Ludowej było kierownictwo PZPR – nieliczne grono mężczyzn „z I sekretarzem KC PZPR na czele” (jak głosiła sakramentalna formuła). Bezpośrednio lub za pomocą podległego sobie aparatu Komitetu Centralnego partyjni przywódcy kształtowali i nadzorowali ciała prawodawcze, rząd i administrację państwową, sądy i prokuraturę, wojsko i służby policyjne oraz olbrzymią administrację gospodarczą. Podporządkowane im były również mass media oraz organizacje społeczne. PZPR była sama masową organizacją. W szczytowym momencie liczyła ponad 3 mln członków i kandydatów, czyli 12 proc. dorosłych Polaków. Ponadto była swoistym producentem ideologii wpajanej członkom partii i ogółowi podległej ludności.

Kluczowa rola PZPR w historii Polski drugiej połowy XX w. jest oczywista dla każdego, kto zajmuje się historią PRL lub choćby przez jakiś czas żył w tym państwie. A jednak stan badań nad partią pozostawia wiele do życzenia. Przez dwadzieścia lat od jej rozwiązania nie doczekała się naukowej monografii, a bibliografia poświęconych jej artykułów jest zaskakująco krótka.

Niniejszy tom zmniejsza tę dotkliwą lukę w wiedzy, przedstawiając PZPR jako władcę Polski Ludowej. Omawia mechanizmy działania partyjnej „machiny władzy” oraz sposoby, którymi kierowała różnymi dziedzinami życia, organizacjami i instytucjami: od gospodarki narodowej, aparatu bezpieczeństwa i polityki zagranicznej po młodzież i kwestię żydowską. 

Książka wydana wspólnie z Instytutem Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk

SPIS TREŚCI

Wstęp • Dariusz Stola
Jerzy Eisler • Pierwsi sekretarze KC PZPR jako kluczowe ogniwo władzy
Dariusz Stola • Partia i jej finanse
Andrzej Friszke • Próba portretu zbiorowego aparatu partyjnego
Piotr Osęka • Sumienie partii. Rola i znaczenie Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej
Maciej Tymiński • Nomenklatura regionalna: działanie systemu na poziomie lokalnym (1950–1970)
Leszek Gilejko • Członkowie PZPR – próba typologii
Janusz Wrona • PZPR a partie satelickie
Andrzej Paczkowski • PZPR a aparat bezpieczeństwa. Zarys problemu
Janusz Kaliński • Zarządzanie gospodarką
Wanda Jarząbek • Partia a polityka zagraniczna PRL. Uwagi na temat powiązań między Wydziałem Zagranicznym KC PZPR, MSZ i innymi podmiotami
Joanna Wawrzyniak • Organizacje masowe narzędziem PZPR? Próba interpretacji na przykładzie ZBoWiD
Jędrzej Chumiński • PZPR a ruch zawodowy .246
Marek Wierzbicki • PZPR a środowisko młodzieżowe (1948–1990)
Patryk Pleskot, Tadeusz Paweł Rutkowski • Trudna sztuka kierowania nauką. Wydział Nauki i Oświaty KC PZPR wobec Polskiej Akademii Nauk (1949–1989)
Bożena Szaynok • Problematyka żydowska w PPR i PZPR (1944–1989)
Wykaz skrótów
Indeks osób