Instytut Pamięci Narodowej [TEKST + AUDIO] 60. rocznica ustawy przedłużającej ściganie zbrodni niemieckich - Komunikaty -

Powojenne rozliczenia z niemieckimi zbrodniarzami

Niemiecka okupacja z lat 1939–1945 kosztowała życie 5,2 mln polskich obywateli i przyniosła Polsce straty, których wartość przekracza dziś 6,2 bln zł – wynika z raportu zaprezentowanego w 2022 r. na Zamku Królewskim w Warszawie.

Już w pierwszych latach powojennych odbyły się głośne procesy niektórych niemieckich zbrodniarzy wojennych urzędujących w okupowanej Polsce. Na karę śmierci zostali skazani m.in. generalny gubernator Hans Frank (w 1946 r. w Norymberdze), komendant KL Auschwitz Rudolf Höß czy kat getta warszawskiego Jürgen Stroop (dwaj ostatni w Warszawie – odpowiednio w 1947 i 1951 r.).

Temida traci impet

Zwycięskie mocarstwa dość szybko straciły jednak zapał do ścigania niemieckich zbrodniarzy. Atmosfery do daleko idących rozliczeń nie było też w żadnym z dwóch utworzonych w 1949 r. państw niemieckich: ani w socjalistycznej NRD, ani tym bardziej w RFN, gdzie wielu członków NSDAP, a nawet SS kontynuowało kariery urzędnicze.

W Republice Federalnej Niemiec już w maju 1960 r. przedawniła się karalność znacznej części zbrodni z okresu dyktatury Adolfa Hitlera. Tym najpoważniejszym – zagrożonym karą dożywotniego więzienia – groziło przedawnienie z dniem 8 maja 1965 r., tj. 20 lat po zakończeniu II wojny światowej.

Taki stan rzeczy był chętnie wykorzystywany propagandowo przez władze PRL, dla których RFN – sojuszniczka Stanów Zjednoczonych – była jednym z głównych wrogów ideologicznych.

Polska nie rezygnuje ze ścigania sprawców zbrodni

22 kwietnia 1964 r. Sejm PRL jednogłośnie przyjął ustawę „w sprawie wstrzymania biegu przedawnienia w stosunku do sprawców najcięższych zbrodni hitlerowskich popełnionych w okresie drugiej wojny światowej”. Miał to być wyraźny sygnał, że władze w Warszawie – inaczej niż parlamentarzyści i rząd w Bonn – poważnie traktują sądowe rozliczenia z brunatną dyktaturą.

„Zbrodniarze wojenni nie mogą ujść zasłużonej karze” – pisał następnego dnia „Dziennik Polski”. Z kolei „Dziennik Bałtycki” obszernie relacjonował sejmowe wystąpienie posła Tadeusza Gierzyńskiego: „Nie wyrzekniemy się oskarżenia, dopóki hitlerowscy zbrodniarze będą chodzić bezkarnie, dopóki Niemcy zachodnie nie potępią hitleryzmu, nie wyrzekną się dążeń rewizjonistycznych i odwetowych, dopóki istnieć będzie skłonność puszczenia zbrodni hitlerowskich w niepamięć”.

Presja międzynarodowa i wewnętrzna doprowadziła do tego, że zachodnioniemiecki Bundestag kilkakrotnie przedłużał ściganie najcięższych zbrodni narodowosocjalistycznych – najpierw do końca 1969 r., następnie o kolejnych dziesięć lat, a ostatecznie bezterminowo.

***

Zbrodnie niemieckie w okupowanej Polsce i ich sądowe rozliczenia od wielu lat stanowią przedmiot badań Instytutu Pamięci Narodowej. Efektem są liczne publikacje.

Polecamy Państwu album dr. Adama Pleskaczyńskiego Czas bestii. Terror w okupowanej Polsce 1939–1945 (Poznań–Warszawa 2023). Jest to największy wydany zbiór fotografii prezentujących oblicza niemieckiego i sowieckiego terroru na okupowanych ziemiach polskich.

Problematykę rozliczeń zbrodni niemieckich podejmują m.in.: monumentalne opracowanie Hermanna Langbeina Auschwitz przed sądem. Proces we Frankfurcie nad Menem 1963–1965. Dokumentacja (Wrocław–Warszawa–Oświęcim 2011).

Album dr. Filipa Gańczaka i Piotra Litki Profesor Jan Sehn 1909–1965. Prawnik, sędzia śledczy, łowca nazistów (Warszawa 2019).

A także monografia dr. Joanny Lubeckiej Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym (Kraków 2021).

Wiele materiałów na ten temat jest dostępnych w portalu IPN przystanekhistoria.pl, na innych stronach Instytutu Pamięci Narodowej oraz na kanałach IPN w serwisie YouTube:

• Zbrodnie (nie)osądzone - dodatek prasowy [PDF]
• Teoretycznie obrońcą mógł być każdy - rozmowa z dr Joanną Lubecką z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie, autorką książki „Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym”.
• Tropiciel zbrodniarzy – rozmowa z dr. Filipem Gańczakiem
• Ekspertyza. Wspomnienia Rudolfa Hoessa - Odcinek dokumentalnego cyklu filmowego, zrealizowanego przez kanał TVP Historia we współpracy z IPN i Instytutem Ekspertyz Sądowych w Krakowie
• Promocja książki Profesor Jan Sehn (1909-1965)
• Wystawa IPN „Zbrodnie (nie)osądzone”

AUDIO: