E-KsięgarniaNowe sojusze, nowe nadzieje
Węgrzy nigdy nie porzucili marzeń o odbudowie dawnego stanu posiadania, znalazło to nawet odzwierciedlenie w tzw. węgierskiej modlitwie narodowej, która kończyła się słowami:
„Hiszek Magyarország feltámadásában”
(„Wierzę w dawnych Węgier zmartwychwstanie”)
Węgry podpisały w okresie międzywojennym układy o przyjaźni (z Polską, Włochami, Niemcami, Anglią i Francją), jednak nie znalazły w tych krajach wsparcia dla swych dążeń. Dopiero zmiany, jakie zaszły w Europie w 1938 r. dawały Węgrom szansę na ziszczenie ich dwudziestoletnich marzeń o odbudowie potęgi kraju. Mocarstwa zachodnie w Monachium wykazały skłonność do daleko idących ustępstw wobec żądań III Rzeszy, co w Budapeszcie odebrano jako korzystną okoliczność do rewindykacji utraconych terenów. Sytuacja zmieniła się po okrojeniu Czechosłowacji i powstaniu Drugiej Republiki Czechosłowackiej – kraju słabego, znajdującego się pod presją Niemiec.
Węgierskie żądania wysunięte wobec sąsiada w 1938 r. obejmowały roszczenia do 1/3 terytorium tego państwa. Październikowe negocjacje w Komárnie nie doprowadziły do porozumienia, konieczny był międzynarodowy arbitraż. Rola sędziego przypadła III Rzeszy i Włochom, które łaskawym okiem spoglądały na odbudowę potęgi państwa węgierskiego. 2 listopada zapadła decyzja arbitrażowa: Słowacja utraciła na rzecz Węgier pas ziemi o szerokości 20 km z Koszycami oraz południową część Rusi Zakarpackiej. Było to ok. 10-12 tys. km2 i 850 tys. ludzi.
Węgry „idą po swoje”
Likwidacja Czechosłowacji w marcu 1939 r. dała Węgrom impuls do działania. Nadzieje na realizację planów z sukcesem były tym silniejsze, gdyż mieli naprzeciwko siebie Słowację – kraj w okresie organizacji, słaby ekonomicznie i właściwie pozbawiony armii. Mając przyzwolenie Niemców zajęli pozostałą część Rusi Zakarpackiej, ale ich apetyty pozostawały niezaspokojone. Armia słowacka znajdowała się w budowie – żołnierze narodowości czeskiej już opuścili teren Słowacji a Słowacy jeszcze tam nie wyjechali z Protektoratu Czech i Moraw. W nocy z 22 na 23 marca rozpoczęli atak swoimi siłami zbrojnymi na sąsiada.
Pod dowództwem gen Andrása Littay w ataku wzięły udział cztery węgierskie brygady piechoty, dwie brygady kawalerii oraz jedna brygada zmotoryzowana. Po stronie słowackiej napotkały trzy dywizje dowodzone przez gen. Augustína Malára. Napastnik uzyskał efekt zaskoczenia i szybko wdarł się na głębokość 10-15 km na teren Słowacji. Z nastaniem dnia Węgrzy wprowadzali do walki swoje lotnictwo, Słowacy zaczęli budować punkty oporu wokół większych miast. Armia słowacka zaczęła z głębi kraju ściągać odwody, na polu walki pojawił się ich największy atut – czołgi i samochody pancerne, których Węgrzy nie posiadali.
Finał konfliktu
Równie jak gwałtownie walki wybuchły tak szybko też został zakończone. 24 marca, pod niemiecką presją, ogłoszono zawieszenie broni. 4 kwietnia 1939 r. w Budapeszcie strony konfliktu podpisały traktat, na mocy którego Węgry powiększyły się o 78 miejscowości, 1697 km2 i prawie 70 tys. mieszkańców. Nie zaspokoiło to Węgierskich apetytów terytorialnych, w sierpniu kolejne roszczenia zostały wysunięte wobec Rumunii. Z tych zmian Węgry wyszły wzmocnione ale też skłócone ze swoimi sąsiadami. Zyski terytorialne okazały się nietrwałe – po zakończeniu II wojny światowej zagarnięte tereny powróciły do swoich krajów macierzystych.
***
W 2006 r. Instytut Pamięci Narodowej wydał książkę pod redakcją Joanny Głowińskiej pt. „Stosunki polsko-słowackie w I połowie XX wieku. Materiały pokonferencyjne”.
Zapraszamy również do zapoznania się z publikacją z 2017 r. Andràsa Hory pt. „Martwa placówka”. Wspomnienia i korespondencja posła Królestwa Węgier w Warszawie 1935–1939, której współwydawcą jest Instytut Pamięci Narodowej. Książka jest dostępna w naszych księgarniach stacjonarnych oraz online.
Kolejnym wydawnictwem poświęconym tematyce wzajemnych stosunków polsko-węgierskich jest Biuletyn IPN nr 12 z 2019 r. pt. Polacy i Węgrzy. Jego treść jest udostępniona bezpłatnie na naszej stronie internetowej.
Numer 10 z 2021 r. Biuletynu IPN został poświęcony najnowszej historii Węgier, jego treść jest również dostępna na naszej stronie.
Zapraszamy do zapoznania się z naszymi artykułami dotyczącymi tematyki węgierskiej:
- Pál Teleki. Rycerz sprawy węgierskiej i polskiej
- Maria Zima-Marjańska, Węgierskimi śladami