Nawigacja

Bieżąca działalność Biura

Alina Pienkowska-Borusewicz (PL/ENG)

Alina Pienkowska-Borusewicz, z domu Pabijan, urodziła się 12 stycznia 1952 r. w Gdańsku. Jej rodzice, ojciec Tadeusz i matka Helena pochodzili z Małopolski, w Gdańsku osiedlili się zaraz po wojnie.

Ukończyła IX Liceum Ogólnokształcące, następnie Pomaturalne Medyczne Studium Zawodowe w Gdańsku. W 1974 r. rozpoczęła pracę jako pielęgniarka pogotowia w Przemysłowym Zakładzie Opieki Zdrowotnej przy Stoczni Gdańskiej. Wyszła za mąż za Piotra Pienkowskiego, urodziła syna.

W 1978 r. zaangażowała się w działalność Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, utworzonych przez trójmiejskich opozycjonistów, zdeterminowanych, by walczyć o prawo do demokratycznego kierowania państwem. Poznała m.in. Bogdana Borusewicza, Andrzeja i Joannę Gwiazdów, Bogdana Lisa, Annę Walentynowicz, Lecha Wałęsę, Krzysztofa Wyszkowskiego. Redagowała niezależne pismo WZZ „Robotnik Wybrzeża”, kolportowała ulotki i niezależną prasę, współorganizowała działalność samokształceniową, brała udział w obchodach rocznicowych Grudnia ‘70.

Występując przeciwko narzuconemu systemowi komunistycznemu w Polsce, Alina Pienkowska szybko znalazła się w zainteresowaniu Służby Bezpieczeństwa - Wydziału III „A”, następnie Wydz. III KW MO w Gdańsku. Założono na nią Sprawę Operacyjnego Sprawdzenia, 18 sierpnia 1978 r. przemianowaną na Sprawę Operacyjnego Rozpracowania krypt. „Pielęgniarka”. Poddawana była kolejnym represjom. Otrzymała zastrzeżenie wyjazdów zagranicznych na okres 3 lat od 1 sierpnia 1978 r. Wielokrotnie przeszukiwano jej mieszkanie, kilkakrotnie była zatrzymywana w areszcie na 48 godzin, inwigilowana przez tajnych współpracowników aparatu bezpieczeństwa. Konsekwencją działalności Aliny Pienkowskiej w WZZ było również jej przenoszenie, w ramach Przemysłowego Zakładu Opieki Zdrowotnej, z jednej przychodni do drugiej. Pod koniec 1978 r. została przeniesiona z przychodni Stoczni Gdańskiej do przychodni przy Zakładach Okrętowych Urządzeń Elektrycznych i Automatyki Elmor, by następnie w kwietniu 1980 r. otrzymać karne przeniesienie z powrotem do przychodni w Stoczni Gdańskiej. Był to przyczynek do zwolnienia z pracy. W obronie Aliny Pienkowskiej, bezpodstawnie i krzywdząco oskarżonej o zaniedbania w pracy, wystąpiła załoga Elmoru, petycję do dyrektora PZOZ podpisało ok. 300 osób. Przeniesienie utrzymano w mocy, ale opinia zawodowa pielęgniarki została obroniona.

Silna emocjonalnie Alina Pienkowska nie załamała się pod represjami, wytrwale i konsekwentnie prowadziła niezależną działalność antykomunistyczną.

Rano 14 sierpnia 1980 r. w Stoczni Gdańskiej rozpoczął się strajk. Alina Pienkowska po nawiązaniu telefonicznej łączności z Jackiem Kuroniem przekazała do Radia Wolna Europa postulaty strajkujących stoczniowców i apel o pomoc żywnościową.

15 sierpnia strajk poparły załogi kilkunastu innych dużych zakładów pracy. Alina Pienkowska została przewodniczącą Komitetu Strajkowego w Przemysłowym Zakładzie Opieki Zdrowotnej.

16 sierpnia 1980 r., po podpisaniu przez Lecha Wałęsę porozumienia z dyrekcją Stoczni i ogłoszeniu zakończenia strajku, zatrzymywała przy bramie nr 3 (z Anną Walentynowicz, Ewą Ossowską) wychodzących ze Stoczni robotników, aby kontynuowali strajk solidarnościowy z innymi zakładami Trójmiasta, w wyniku czego część załogi SG pozostała na terenie stoczni. Ten legendarny wyczyn walecznych kobiet przyczynił się do podjęcia decyzji o kontynuowaniu strajku solidarnościowego w Stoczni Gdańskiej.

Zawiązano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy i powołano jego ścisłe prezydium, stanowiące reprezentację najważniejszych przedsiębiorstw Wybrzeża Gdańskiego. Do Prezydium MKS weszli m.in. przedstawiciele komunikacji miejskiej, portów Gdańska i Gdyni, rafinerii i trójmiejskich stoczni, wśród nich Alina Pienkowska.

 16/17 sierpnia 1980 r. współredagowała na Sali BHP listę 21 postulatów, była autorką postulatu 16. dotyczącego poprawy funkcjonowania i dostępności opieki zdrowotnej dla Polaków.

31 sierpnia 1980 r. jako członkini Prezydium MKS została sygnatariuszką Porozumień Sierpniowych z rządem PRL. Dodatkowym sukcesem Aliny Pienkowskiej było wynegocjowanie zgody rządu na zwolnienie z aresztu osób wspomagających akcję protestacyjną.

1 września 1980 r. MKS przekształcił się w Międzyzakładowy Komitet Założycielski Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych (od 17 września 1980 r. z nazwą „Solidarność”) w Gdańsku. Automatycznie działacze Prezydium MKS weszli w skład Prezydium MKZ. Gdańsk stał się centralą nowo tworzonego ruchu społecznego. Gdańszczanie pomagali zakładać struktury związkowe w całym kraju. Bardzo aktywnie w tym procesie uczestniczyła Alina Pienkowska, brała udział w szeregu zebrań związkowych w całym kraju. Cieszyła się autorytetem i poparciem, w swojej macierzystej organizacji zakładowej została przewodniczącą KZ, bardzo mocno zaangażowała się w działalność struktur Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” Służby Zdrowia, została przewodniczącą Krajowej Sekcji Służby Zdrowia „Solidarności”.

7 listopada 1980 r. w budynku Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku 120 przedstawicieli solidarnościowej służby zdrowia negocjowało ze stroną rządową przede wszystkim kwestię podniesienia płac. Nie doszło do porozumienia, związkowcy zerwali rozmowy i zająwszy w urzędzie Salę Herbową ogłosili strajk okupacyjny. Alina Pienkowska została przewodniczącą Komitetu Strajkowego Służby Zdrowia, a potem kierowała Solidarnością Służby Zdrowia. Strajk trwał dziesięć dni i jak wszystkie aktywności związkowe w pierwszych kilku miesiącach istnienia „Solidarności”, cieszył się poparciem społeczeństwa Wybrzeża. Z żądaniami służby zdrowia solidaryzowało się szereg instytucji i przedsiębiorstw. Na znak ich poparcia wywieszano biało–czerwone flagi, a ludzie nosili opaski w barwach narodowych. Presja społeczna okazała się skuteczna. Służba zdrowia uzyskała „możliwość dalszych negocjacji postulatów oraz znaczącą, kwotową podwyżkę płac”.

W lipcu 1981 r. w Teatrze Muzycznym w Gdyni odbyło się I Walne Zebranie Delegatów NSZZ „Solidarność” Regionu Gdańskiego. Alina Pienkowska została wybrana do Prezydium Zarządu Regionu Gdańskiego. Jednak 29 listopada 1981 r., w proteście przeciw metodom kierowania związkiem przez Lecha Wałęsę, odeszła z Zarządu Regionu.

13 grudnia 1981 r. władza komunistyczna w Polsce zrzuciła maskę pozornej chęci demokratyzacji kraju. W Polsce został wprowadzony stan wojenny – okres bezwzględnego rozprawiania się z opozycją. Alina Pienkowska została internowana już 13 grudnia 1981 r. na podstawie decyzji nr 167 wydanej przez Komendanta Wojewódzkiego MO w Gdańsku. Przebywała w Areszcie Śledczym w Gdańsku, Zakładzie Karnym w Bydgoszczy-Fordonie, a od 10 stycznia 1982 r. w Ośrodku Odosobnienia w Gołdapi. Internowanie uchylono 23 lipca 1982 r. Ani pozbawienie wolności, ani trwający stan wojenny, nie złamały odważnego ducha Aliny Pienkowskiej. Po wyjściu na wolność wspierała struktury podziemne „Solidarności”, organizowała mieszkania dla działaczy podziemia, w tym dla Bogdana Borusewicza.

5 sierpnia 1982 r. służba bezpieczeństwa zakończyła sprawę operacyjną „Pielęgniarka”. Nie zaprzestano jednak inwigilacji Aliny Pienkowskiej. 25 stycznia 1985 r. została zarejestrowana do Sprawa Operacyjnego Rozpracowania krypt. "Gniazdo", prowadzonej przez Inspektorat 2 WUSW w Gdańsku, dotyczącej Regionalnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” Region Gdańsk, której Alina Pienkowska była współpracowniczką. Od 12 lutego 1988 r. inwigilację kontynuowano w ramach Sprawy Operacyjnego Rozpracowania krypt. "Sabat-2".

Przez cały okres działalności antykomunistycznej Alinę Pienkowską wspierał jeden z czołowych działaczy opozycji Bogdan Borusewicz, z którym tworzyła szczęśliwy związek. 23 grudnia 1884 r. wzięli ślub w konspiracji, gdyż Bogdan Borusewicz nadal ukrywał się przed Służbą Bezpieczeństwa.

W 1986 r. Alina Pienkowska-Borusewicz, wraz z Krystyną Zachwatowicz, założyła Fundację Społeczną „Solidarność”. Sukcesem fundacji było przeprowadzenie pierwszych w kraju bezinwazyjnych badań serca. Projekt był możliwy do zrealizowania dzięki otrzymaniu 1 miliona dolarów dotacji z Kongresu Stanów Zjednoczonych.

W maju 1988 r. wspomagała strajk w Stoczni Gdańskiej, w sierpniu 1988 r. uczestniczyła w kolejnym strajku w stoczni, była członkiem Prezydium MKS.

Nadszedł czas transformacji ustrojowej. Oboje z mężem zaangażowali się w odbudowę struktur regionalnej „Solidarności”, Bogdan Borusewicz stanął na czele Tymczasowego Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”, pani Alina weszła w skład TZR. W latach 1990-1992 była delegatem na WZD Regionu Gdańskiego, weszła do Prezydium Zarządu Regionu Gdańskiego i jako szefowa Krajowej Sekcji Służby Zdrowia NSZZ „Solidarność” angażowała się w reformę służby zdrowia. Jesienią 1991 r. po pierwszych w pełni demokratycznych wyborach parlamentarnych, kiedy z listy "Solidarności" dostała się do Senatu RP, prezydent Lech Wałęsa zaproponował jej stanowisko ministra zdrowia. Mimo posiadanego doświadczenia i znajomości tematu nie przyjęła propozycji: "Niektórzy mówili, że byłaby to zdrada związku, gdybym zostałam ministrem [...] Nie było to może racjonalne, że odmówiłam, bo jakieś doświadczenie i pomysły na rozwiązanie problemów służby zdrowia miałam".

W 1993 r. przestała być senatorem, z powodów politycznych nie chciała kandydować w następnej kadencji i wróciła do pracy pielęgniarki w Przemysłowym Zakładzie Opieki Zdrowotnej.

W 1998 r. z listy Unii Wolności została wybrana do Rady Miasta Gdańska, gdzie zajęła się służbą zdrowia. W 2000 r., w trzydziestą rocznicę Porozumień Sierpniowych, otrzymała tytuł Honorowego Obywatela Miasta Gdańska.

Alina Pienkowska zmarła 17 października 2002 r. w Gdańsku. Została pochowana przy głównej alei cmentarza Srebrzysko we Wrzeszczu. Pozostawiła w żałobie męża Bogdana Borusewicza, syna i córkę. W 2006 r. przez swojego kolegę z WZZ Wybrzeża i „Solidarności” prezydenta Lecha Kaczyńskiego pośmiertnie uhonorowana została Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.

Oprac. Katarzyna Lisiecka

 

Bibliografia:

Akta IPN: IPN Bi 53/83, Akta internowanego; EAGD 89570, Akta paszportowe; IPN Gd 013/110,  IPN Gd 013/136, Akta śledcze; IPN Gd 340/2, IPN Gd 382/1, Akta operacyjne; IPN Gd 286/18, IPN Gd 286/1, IPN Gd 286/2, Akta prokuratorskie; IPN Gd 003/166, Akta sprawy obiektowej

S. Cenckiewicz, Anna Solidarność. Życie i działalność Anny Walentynowicz na tle epoki (1929-2010), Poznań 2010

Encyklopedia Solidarności, biogram Aliny Pienkowskiej – Borusewicz

A. Kazański, Alina Pienkowska, w serii: Bohaterowie Niepodległej, podseria „Solidarność” (mps, w druku)

A. Kołodziej, Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, Gdynia 2013

M. Kruk, K. Lisiecki, K. Pokwicka, Gdański Sierpień ’80, Gdańsk 2010

E. Szczesiak, Borusewicz. Jak runął mur. Rozmowy z liderem opozycji demokratycznej, legendą Sierpnia ’80 oraz podziemia „Solidarności”, pierwowzorem „Człowieka z żelaza”, Warszawa 2005

W walce lepszą przyszłość. Wolne Związki Zawodowe 1978-1980 – Wystawa IPN Gdańsk


Alina Pienkowska-Borusewicz, nee Pabijan, was born in Gdańsk on January 12, 1952. Her parents, Tadeusz and Helena, came from Lesser Poland and settled in Gdańsk shortly after WWII.

She graduated from IX High School in Gdańsk and went on to complete Nursing Vocational Study for high school graduates. In 1974 she began working as an emergency room nurse at the Industrial Health Services of Gdańsk Shipyard. She married Piotr Pienkowski and bore him a son.

In 1978 she became involved in activities of Free Trade Unions of the Coast, created by Tri-City dissidents determined to struggle for the right of democratic rule in the state. She got to know Bogdan Borusewicz, Andrzej and Joanna Gwiazdas, Bogdan Lis, Anna Walentynowicz, Lech Wałęsa, Krzysztof Wyszkowski, and others. She edited the Free Trade Unions’ samizdat paper Robotnik Wybrzeża (Worker of the Coast), distributed leaflets and samizdat press, helped organize independent educational activities and participated in commemorating the anniversaries of December 1970.

By acting against the Communist rule forced on Poland, Alina Pienkowska quickly came to the Security Service’s attention – she was investigated by Department III “A” and then Department III of Voivodeship Headquarters of Citizens’ Militia in Gdańsk. An operational control case was opened on her, reclassified on August 18, 1978 as operational investigation case codenamed “Pielęgniarka” (“Nurse”). She was steadily persecuted. Beginning on August 1, 1978, she was banned from leaving the country for three years. Her flat was searched on multiple occasions, she was detained for 48 hours on several occasions, and surveilled by the Security Service’s secret collaborators (informants). Her trade union activity resulted also in transfers from one infirmary to another within the Industrial Health Services complex. In late 1978 she was transferred from the Gdańsk Shipyard infirmary to the one at Shipboard Electric Installations and Automation Works ELMOR in Gdańsk, only to be moved back to the one at Gdańsk Shipyard in April 1980, as a punishment. This served as a pretext for firing her. The ELMOR workers stood up for Alina Pienkowska, faced with unsubstantiated and harmful accusations of slacking at work – some 300 people signed a petition to the director of Industrial Health Services. The penal transfer was upheld, but her professional reputation was preserved.

Alina Pienkowska, a pillar of emotional strength, did not break under the repression, but persevered in determined anti-Communist activity.

In the morning of August 14, 1980, strike broke out in Gdańsk Shipyard. Alina Pienkowska managed to get Jacek Kuroń on the phone and conveyed through him to Radio Free Europe the list of striking workers’ demands and an appeal to help out in victualling.

On August 15 the strike found support with crews from a dozen other large enterprises. Alina Pienkowska became chairwoman of Strike Committee in Industrial Health Services.

On August 16, 1980, when Lech Wałęsa signed an agreement with the shipyard directors and the end of strike was announced, she (together with Anna Walentynowicz and Ewa Ossowska) stopped shipyard workers at Gate no. 3 from leaving the works so that they would continue in solidarity strike with other enterprises in the Tri-City – as a result, some of the crew remained in the shipyard. This legendary effort of the valiant women led to the decision of solidarity strike continuing in the Gdańsk Shipyard.

Inter-Enterprise Strike Committee was founded, whose Presidium was a condensed representation of the most important enterprises in the Gdańsk seacoast region. It included the representatives of municipal transit systems, Gdańsk and Gdynia harbors, the refinery, Tri-City shipyards, and others, including Alina Pienkowska.

On August 16 and 17, in the Workplace Safety Room at Gdańsk Shipyard (Sala BHP), she co-edited the list of 21 demands – she authored the sixteenth demand, postulating improved functioning and availability of health services to the Polish people.

On August 31, 1980, as member of the Presidium, she was one of signatories of August Agreements with the government of People’s Republic of Poland. She obtained another success in getting the government to agree to release people arrested for supporting the strikes.

On September 1, 1980, the Committee transformed into Inter-Enterprise Founding Committee for Independent Self-Governing Trade Unions (the name “Solidarity” (“Solidarność”) was added on September 17). Automatically the Presidium members joined the new Committee’s Presidium. Gdańsk became the hub of the emerging social movement. People from Gdańsk helped in establishing trade union structures throughout the country. Alina Pienkowska was very active in this, participating in numerous labor meetings all across the land. She enjoyed popular authority and support – she became the chairwoman of her local trade union, she was very much involved in the activities of “Solidarność” Coordination Committee in Health Services, and became the chairwoman of Countrywide Health Services Branch of “Solidarity”.

On November 7, 1980, 120 representatives of health services in “Solidarity” negotiated with the government, predominantly on the pay raise issue, in the Voivodeship Administration offices in Gdańsk. No agreement was reached, the unionists broke the talks and proclaimed an occupation strike, seizing the Heraldry Room in the building. Alina Pienkowska became the head of Health Services Strike Committee, and then headed the Health Services “Solidarność”. The strike lasted for ten days and enjoyed popular support in the coastal area, as did all the labor activities in the first several months of “Solidarity” existence. Many institutions and enterprises supported the demands of health workers. To show support, white and red flags were raised, people wore armbands in national colors. Social pressure proved effective. Health services obtained “the possibility of further negotiations of demands along with a sizable, per person pay raise”.

In July 1981, in the Music Theatre in Gdynia, I General Meeting of Gdańsk Region Deputies of “Solidarity” was held. Alina Pienkowska was elected to the Gdańsk Region Presidium. However, she left that post on November 29, 1981, protesting against the methods employed by Lech Wałęsa in leading the trade union.

On December 13, 1981, the Communist rulers of Poland dropped the mask of seeming willingness to democratize the land. Martial law was introduced in Poland – the period of ruthless persecution of opposition. Alina Pienkowska was interned already on December 13, 1981, on the basis of decision No. 167 by Voivodeship Commandant of Citizens’ Militia in Gdańsk. She was held in the Criminal Jail in Gdańsk, Bydgoszcz-Fordon Penitentiary, and from January 10, 1982, in Detention Center in Gołdap. Internment was rescinded on July 23, 1982. Neither detention nor continuing martial law broke Alina Pienkowska’s stalwart spirit. On release she still supported the underground “Solidarity” cells, organizing safe houses for the underground activists, including Bogdan Borusewicz.

Security Service closed the operational case “Pielęgniarka” on August 5, 1982. Alina Pienkowska remained under surveillance, however. On January 25, 1985, she was registered in the operational investigation case codenamed “Gniazdo” (“Nest”), run by Inspectorate 2, Voivodeship Internal Affairs Administration in Gdańsk, and concerning the “Solidarity” Regional Coordination Committee for Gdańsk Region, which Alina Pienkowska collaborated with. From February 12, 1988, the surveillance was continued in operational investigation case codenamed “Sabat-2” (“Coven-2”).

Throughout her anti-Communist activity, Alina Pienkowska had the support of one of the main dissident activists, Bogdan Borusewicz – they created a joyous pair. On December 23, 1984, they clandestinely married, as Borusewicz was still a fugitive from the Security Service.

In 1986 Alina Pienkowska-Borusewicz along with Krystyna Zachwatowicz founded the “Solidarity” Social Foundation. The foundation succeeded in organizing the first non-invasive heart imaging tests in Poland. The project could be accomplished thanks to the 1 million USD grant from the US Congress.

In May 1988 she supported the strike in Gdańsk Shipyard, in August 1988 she participated in another one, and she was a member of the Strike Committee’s Presidium.

The time of regime change has come. Alina and her husband became involved in rebuilding the regional “Solidarity” structures. Bogdan Borusewicz became the head of Pro-Tem Administration, Gdańsk Region “Solidarity”, while Alina joined the Administration. In the years 1990-1992 she was a delegate to the Gdańsk Region General Meetings, joining the Gdańsk Region Presidium and heading the Countrywide Health Services Branch of “Solidarity”, where she was involved in health reforms. In the autumn of 1991, in the first fully democratic elections, she was elected to the Senate as a “Solidarity” candidate, and Lech Wałęsa offered her the job of Minister of Health. Despite her experience and familiarity with the subject, she declined: “Some said that by becoming a minister I would betray the union…. Perhaps it was irrational of me to refuse, as I had some experience, some ideas on solving the problems of health services.”.

She left the Senate in 1993, refusing to participate in the next elections for political reasons, and returned to work as a nurse in the Industrial Health Services.

In 1998 she was elected to the Gdańsk Municipal Council on the Unia Wolności (Liberty Union) list, where she worked on health services issues. In 2000, on the twentieth anniversary of August Agreements, she was awarded honorary citizenship of Gdańsk.

Alina Pienkowska passed away in Gdańsk on October 17, 2002, leaving grieving husband Bogdan Borusewicz, son, and daughter. She is buried at the main alley of Srebrzysko cemetery in Gdańsk-Wrzeszcz. In 2006 President Lech Kaczyński, her colleague from Free Trade Unions and “Solidarity”, posthumously awarded her with the Great Cross, Polonia Restituta Order.

 

Compiled by Katarzyna Lisiecka

SOURCES

Archive files of Institute of National Remembrance

IPN Bi 53/86, file of an internee; EAGD 89570, passport file; IPN Gd 013/110, IPN Gd 013/136 – investigation files; IPN Gd 340/2, IPN Gd 382/1 – operational files;  IPN Gd 286/18, IPN Gd 286/1, IPN Gd 286/2 – prosecution files; IPN Gd 003/166 – operational object case file.

 

A. Kazański, Alina Pienkowska (part of the “Heroes of Independent Poland” series, “Solidarity” subseries, typescript in publication)

A. Kołodziej, Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, Gdynia 2013

M. Krok, M. Pokwicka, K. Lisiecki, Gdański Sierpień ’80, Gdańsk 2010

E. Szczesiak, Borusewicz. Jak runął mur. Rozmowy z liderem opozycji demokratycznej, legendą Sierpnia ’80 oraz podziemia “Solidarności”, pierwowzorem “Człowieka z żelaza”, Warszawa 2005

W walce lepszą przyszłość. Wolne Związki Zawodowe 1978-1980 (Fighting for a Better Future. Free Trade Unions 1978-1980), exhibition by IPN Gdańsk

do góry