Nawigacja

Bieżąca działalność Biura

Zbrodnia Katyńska – upamiętnienia

W związku z epidemią wszystkie uroczystości upamiętniające ofiary Zbrodni Katyńskiej zostały odwołane lub przesunięte na późniejsze terminy. Przygotowaliśmy jednak dla Państwa wykaz inicjatyw, które planuje w tym roku zrealizować pion upamiętnień Instytutu Pamięci Narodowej. Przypominamy także upamiętnienia wykonane.

  • Katyń 1940
 
 
Adam Siwek

Znaki pamięci

Zbrodnia katyńska pozostawiła niezabliźnioną ranę w pamięci zarówno rodzin ofiar, jak i całego narodu polskiego. Szok i traumę najbliższych, którzy musieli zmierzyć się z informacją o utracie ojców, mężów czy braci, potęgowała świadomość, że nie będzie im dane nawet ostatnie pożegnanie, modlitwa przy grobie, ustawienie krzyża. W sposób naturalny pojawiła się potrzeba przynajmniej symbolicznego upamiętnienia pomordowanych, podzielenia się bólem, ogłoszenia światu tej wielkiej straty. Zamawiano za ich dusze Msze św., zamieszczano też nekrologi w prasie ‒ aby pozostał przynajmniej ulotny ślad. Było to, paradoksalnie, możliwe na ziemiach polskich okupowanych w czasie II wojny światowej przez III Rzeszę ‒ klepsydry katyńskie zamieszczały gadzinowe tytuły, takie jak „Nowy Kurier Warszawski”, „Goniec Krakowski” czy „Gazeta Lwowska”. 

Władza komunistyczna, instalująca się w Polsce od połowy 1944 r., bezwzględnie eliminowała ze wszystkich publikacji ‒ przy pomocy aparatu cenzury ‒ wzmianki o zbrodni katyńskiej oraz rozstrzelanych na mocy decyzji politbiura WKP(b) z 5 marca 1940 r. Bliskim pozostawała zatem pamięć pielęgnowana w kręgu zaufanych osób. Manifestowano ją, umieszczając na rodzinnych nagrobkach nazwiska tych, którzy zginęli na Wschodzie. Po ustaniu stalinowskiego terroru inskrypcje stawały się bardziej dosłowne: „zginął na Wschodzie…”, „zabity w Katyniu…”. Brak wiedzy o innych miejscach kaźni sprawiał, że zazwyczaj rodziny identyfikowały utraconych bliskich z rozstrzelanymi w Katyniu. Cmentarze i kościoły był pierwszymi miejscami materialnego upamiętniania ofiar komunistycznych zbrodni. 

Jednocześnie walka z szerzonym przez Sowietów i polskich komunistów kłamstwem katyńskim stała się jednym z głównych celów działania środowisk niepodległościowych, legalnych władz polskich na uchodźstwie, wielu przywódców powojennej emigracji politycznej. Skutecznym orężem były upamiętnienia wznoszone w miastach Europy Zachodniej ‒ a także za Atlantykiem. Problemy, z jakimi zderzali się inicjatorzy budowy pomników, dobitnie wskazywały, że reżim komunistyczny widział w nich zagrożenie dla swoich interesów. Monumenty propagujące na Zachodzie prawdę o sprawcach mordu, a zarazem podważające legitymację władzy komunistycznej, wywoływały wściekłe ataki sowieckich i peerelowskich służb dyplomatycznych oraz agentury. 

W Polsce wznoszenie oficjalnych pomników katyńskich stało się możliwe dopiero po przemianach ustrojowych w 1989 r. Liczbę powstałych od tego momentu upamiętnień ofiar zbrodni NKWD można śmiało liczyć w tysiącach, jeżeli oprócz klasycznych pomników uwzględnimy również mniejsze formy ‒ tablice poświęcone wydzielonym grupom, na przykład oficerom konkretnych formacji czy służb, a także dęby sadzone dla uczczenia pojedynczych ofiar w ramach programu „Katyń… Ocalić od zapomnienia”.

Adam Siwek

Fragment artykułu w bezpłatnym dodatku do „Biuletynu IPN” nr 4/2020
zatytułowanym 
Katyń 1940–2020. Zbrodnia – kłamstwo – pamięć

 

UPAMIĘTNIENIA
 

IPN BIAŁYSTOK

Upamiętnienia zrealizowane – 2020

kpt. Albin Potocki – żołnierz WP, uczestnik wojny obronnej 1939 r., zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie w 1940 r.

IPN GDAŃSK

2020

Więcej informacji o upamiętnionych w Kadynach można znaleźć w zamieszczonej w Internecie publikacji Oddziału IPN w Gdańsku „Ocalić od zapomnienia…” z sylwetkami polskich jeńców wojennych obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 roku, upamiętnionych w Kadynach koło Elbląga [PDF do pobrania]

 

 

  • Tablica poświęcona Marii Odyniec, Gdynia – 29 kwietnia w Zespole Szkół Chłodniczych i Elektronicznych w Gdyni IPN Gdańsk planował odsłonięcie tablicy kamiennej poświęconej nauczycielce Marii Odyniec, skazanej w czasach stalinowskich przez WSR w Gdańsku na 5 lat więzienia za głoszenie uczniom prawdy o walce AK i o Katyniu. Oprócz tablicy pamiątkowej na prośbę Dyrektora szkoły OBUWiM IPN Gdańsk przygotował dużą planszę informacyjną o Marii Odyniec do biblioteki szkoły.
 

 

IPN KATOWICE

Upamiętnienia zrealizowane

 

  • We wrześniu 2018 r. Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Katowicach wykonało remont Grobu Policjanta Polskiego w Katowicach. Obiekt ten powstał w 1993 r. W lipcu 1995 wokół grobu – pomnika umieszczono płyty z nazwiskami zamordowanych w 1940 przez NKWD. Obecnie kompozycja składa się z krzyża katyńskiego, wyodrębnionego grobu policjanta polskiego, szeregu tablic poświęconych funkcjonariuszom państwowym poległym w czasie powstań śląskich, II wojny światowej i po wojnie oraz ich rodzinom.  W miejscu tym dokonano pochówku nieznanego policjanta, jeńca Ostaszkowa, zamordowanego w Twerze, którego szczątki ekshumowano w Miednoje w dniu 17.09.1993. Remont został wykonany na prośbę Ogólnopolskiego Stowarzyszenia „Rodzina Policyjna 1939 r.” z siedzibą w Katowicach. W ramach prac zleconych wykonano renowację i wypoziomowanie elementów granitowych, uzupełnienie liternictwa oraz przebudowę wiecznego znicza.

 

IPN KRAKÓW

Upamiętnienia zrealizowane

  • Tablica ku czci oficerów WP, Policji Państwowej i KOP – ofiar zbrodni katyńskiej, Skomielna Biała (pow. myślenicki) – 13 września 2020 odsłonięta została, ufundowana przez krakowski IPN, tablica poświęcona oficerom Wojska Polskiego, Policji Państwowej i Korpusu Ochrony Pogranicza. Na tablicy zostali upamiętnieni: posterunkowy Józef Łopata, ppłk Wojciech Wójcik i por. Andrzej Wólczyński. Józef Łopata urodził się w Skomielnej Białej i pełnił funkcję posterunkowego w Kraśniczynie. Wojciech Wójcik we wrześniu 1939 r. dowodził 1. Pułkiem Piechoty KOP, broniąc pobliskiej Wysokiej i Jordanowa, a jego sztab znajdował się w Skomielnej Białej. Andrzej Wólczyński był oficerem 78. Pułku Piechoty w Baranowiczach – ze Skomielną związana była jego najbliższa rodzina.

  • Tablica poświęcona oficerom WP – ofiarom zbrodni katyńskiej, Kraków –  upamiętniono szefów: Komendy Miasta Kraków – płk. Felicjana Madeyskiego-Poraja, Komendy Rejonu Uzupełnień w Dębicy – ppłk. Waleriana Orłowskiego oraz Komendy Rejonu Uzupełnień w Dębicy – ppłk. Kazimierza Czyżewskiego. Tablica została ufundowana przez krakowski IPN i Wojewódzki Sztab Wojskowy w Krakowie w związku z obchodami 80. rocznicy zbrodni katyńskiej. Uroczystość odsłonięcia tablicy w siedzibie Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego (ul. Rydla) planowana na  na 15 kwietnia została przełożona na późniejszy termin.
  • Głaz pamięci z tablicą ku czci ofiar zbrodni katyńskiej oraz kamień pamięci z inskrypcją przed Dębem Katyńskim, posadzonym na terenie III LO im. Norwida w Kielcach, w kwietniu 2010 r. dla uczczenia mjr. Romana Tarkowskiego, kielczanina, zamordowanego wiosną 1940 r. w Charkowie. Uroczystość planowana na 20 kwietnia 2020 r. została przełożona na późniejszy termin.
  • Tablica na głazie pamięci przed Komendą Powiatową Policji, Wieliczka –  pomnik poświęcony jest funkcjonariuszom Policji Państwowej z Wieliczki i Niepołomic: przod. Władysławowi Włodarczykowi, st. post. Józefowi Kutrzebie i post. Franciszkowi Niechwiejowi, zamordowanym w Kalininie (obecnie Twer), pogrzebanym w dołach śmierci w Miednoje. Uroczystość odsłonięcia tablicy planowana na 28 kwietnia została przełożona na późniejszy termin.
  • IPN ŁÓDŹ

    2020 – inicjatywy planowane

    • Tablica memoratywna i posadzenie „Dębu Pamięci”, Wieluń  – 19 kwietnia planowano odsłonięcie tablicy memoratywnej i posadzenie „Dębu Pamięci” poświęconych zamordowanemu w Katyniu w kwietniu 1940 r. komisarzowi Straży Granicznej Stanisławowi Mikulskiemu. Uroczystość przeniesiono na inny termin. Tablicę sfinansowało Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Łodzi. Uroczystość posadzenia „Dębu Pamięci” i odsłonięcia tablicy memoratywnej organizują Oddział IPN we Wrocławiu i Burmistrz Wielunia. Z okazji uroczystości wydana została przez Oddział IPN we Wrocławiu książka autorstwa dr. Ksawerego Jasiaka Ofiara Zbrodni Katyńskiej. Kpt. Stanisław Mikulski ps. „Schwarzberg” komisarz Straży Granicznej (1890-1940), która już wkrótce będzie dostępna.

     

 

IPN POZNAŃ

Upamiętnienia zrealizowane – 2020

 

 

IPN RZESZÓW

2020

  • Tablica upamiętniająca mieszkańców Kidałowic zamordowanych przez Sowietów w 1940 r., Kidałowice – planowane odsłonięcie w 2021 roku.
  •  

 

  • Tablica poświęcona mieszkańcom Kożuchowa, którzy zginęli w II wojnie światowej, wśród nich jest kpt. Andrzej Górka – ofiara Zbrodni Katyńskiej – odsłonięcie w późniejszym terminie

Upamiętnienia zrealizowane – 2019

IPN SZCZECIN

2020 – inicjatywy planowane

  • Uroczystość sadzenia Dębów Pamięci dla uhonorowania funkcjonariuszy Policji Państwowej: Bronisława Zołotara, aspiranta Policji Państwowej Ludwika Jana Berskiego oraz przodownika Policji Państwowej Waleriana Wawrzkiewicza na terenie PP w Szczecin Dąbiu (planowana na kwiecień, przeniesiona na inny termin).
  • Uroczystość sadzenia Dębów Pamięci na terenie SP nr 53 w Szczecinie upamiętniająca ofiary Zbrodni Katyńskiej (planowana na kwiecień, przeniesiona na inny termin).

Upamiętnienia zrealizowane – 2019

Kapitan Julian Gruner – urodził się 13 października 1898 r. w miejscowości Wisztyniec. W 1919 r. wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego (10 Pułku Ułanów Litewskich). Za odwagę i męstwo w wojnie polsko-bolszewickiej został odznaczony Krzyżem Walecznych. W 1925 r. uzyskał tytuł doktora nauk medycznych. Jako wybitny sportowiec specjalizujący się w rzucie oszczepem i skoku wzwyż zdobywał medale na Mistrzostwach Polski Seniorów, oraz z sukcesami reprezentował Polskę na Akademickich Mistrzostwach Świata. 30 sierpnia 1939 r., został zmobilizowany, jako szef szpitala wojskowego w Stanisławowie. Wzięty do niewoli sowieckiej trafił do Starobielska. Zamordowany strzałem w tył głowy przez NKWD w Charkowie. Pozostawił żonę Marię i córkę Ewę.

Władysław Mrówczyński w latach 1918–1922 służył w Armii Polskiej we Francji oraz w Wojsku Polskim. Od 1927 r. pełnił służbę w Więzieniu Karnym w Drohobyczu. We wrześniu 1939 r. kierował przywięziennym młynem i piekarnią. Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem Niepodległości, Medalem Pamiątkowym za Wojnę, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. Aresztowany 8 października 1939 r. w Drohobyczu. Jeniec obozu w Ostaszkowie, zamordowany w Kalininie (obecnie Twer), pogrzebany w Miednoje. Żona Julia, z synami Tadeuszem i Stanisławem, została zesłana do Kazachstanu.

Franciszek Czermak (1902–1940) – żołnierz Korpusu Ochrony Pogranicza w Batalionie „Bereźne”. Zamordowany w Kalininie (obecnie Twer).

Wacław Russocki  (1904–1940) – prawnik, dyplomata, przedwojenny konsula RP w Szczecinie, oficer 1. Pułku Kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza, zamordowany w Katyniu w 1940 r.

Ignacy Stankiewicz (1896–1940) – starszy przodownik Policji Państwowej na Komisariacie w Równem. Zamordowany w Bykowni.

Roman Trębski  (1908–1940) – syn Jana i Karoliny z domu Mierzejewska, ur. 24 czerwca 1908 r. w Warszawie, inżynier leśnik, zatrudniony w Nadleśnictwie Baranowicze. Przydział wojskowy otrzymał do 77. Pułku Piechoty w Lidzie. Zmobilizowany w 1939 r., zatrzymany wraz z oddziałem w 1940 r.  Jeniec obozu w Starobielsku, zamordowany w Charkowie w 1940 r.

Jan Borkowski  (1896–1940) – funkcjonariusz policji, uczestnik I wojny światowej, żołnierz 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych, odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości i Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę. Aresztowany we wrześniu 1939 r. Jeniec obozu w Ostaszkowie, zamordowany w Kalininie (obecnie Twer), pogrzebany w Miednoje.

Upamiętnienia zrealizowane – 2018

Piotr Russocki – prawnik, dyplomata, przedwojenny konsul RP w Szczecinie, oficer 1. Pułku Kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza, zamordowany w Katyniu w 1940 r.

Julian Onyszkiewicz (1892–1940) – funkcjonariusz policji, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych i Krzyżem Zasługi, zamordowany w Bykowni w 1940 roku.

  • 27 kwietnia 2018, w ramach programu „Katyń… ocalić od zapomnienia”, przy Szkole Podstawowej nr 14 w Szczecinie zasadzono Dęby Pamięci upamiętniające ofiary mordu katyńskiego: porucznika Kazimierza Puzdrakiewicza oraz majora Włodzimierza Mękarskiego.

Włodzimierz Mękarski  (1900–1940) – żołnierz Legionów Polskich, uczestnik walk polsko-ukraińskich, uczestnik wojny polsko-sowieckiej. Od 1939 r. żołnierz  44 pułku piechoty Strzelców Kresowych Jeniec obozu NKWD w Kozielsku, zamordowany w Katyniu.

Kazimierz Puzdrakiewicz  (1898–1940) – żołnierz podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. We wrześniu 1932 r. przydzielony do kadry Okręgu Korpusu Nr I. Zmobilizowany do 6 pułku piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. Wzięty do niewoli pod Trembowlą. Zamordowany w Katyniu.

 

IPN WROCŁAW

2020 – inicjatywy planowane

  • Pomnik katyński, Opole – inicjatywa Stowarzyszenia Rodzin Katyńskich, współfinansowanie i organizacja OBUWiM Wrocław. Decyzja o przełożeniu wydarzenia na jesień.

 

Wizualizacja pomnika

  • uroczystość posadzenia „Dębu Pamięci” i odsłonięcia tablicy memoratywnej, Wieluń  – organizatorami uroczystości są Oddział IPN we Wrocławiu i Burmistrz Wielunia. Z okazji uroczystości wydana została przez Oddział IPN we Wrocławiu książka autorstwa dr. Ksawerego Jasiaka Ofiara Zbrodni Katyńskiej. Kpt. Stanisław Mikulski ps. „Schwarzberg” komisarz Straży Granicznej (1890-1940), która już wkrótce będzie dostępna. Tablicę sfinansowało Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Łodzi.

 

 

do góry