E-Księgarnia-
Totalitaryzacja. Polska Partia Robotnicza na scenie politycznej województwa śląskiego (1945–1948)
Adam Dziuba, Totalitaryzacja. Polska Partia Robotnicza na scenie politycznej województwa śląskiego (1945–1948), Oddział IPN w Katowicach, Wydawnictwo LLibron, Katowice 2016, 786 s., ISBN 978-83-65148-77-3
Prezentowana monografia opisuje dzieje, struktury i formy politycznej aktywności Polskiej Partii Robotniczej w województwie śląskim w latach 1945–1948. Partia ta, mimo marginalnego początkowo wpływu na społeczeństwo Górnego Śląska i Zagłębią Dąbrowskiego, w ciągu kilku lat zmieniła się w organizację masową, dominującą na scenie politycznej województwa, kontrolującą miejscowy przemysł oraz zachowania ludności. Pozycję tę osiągnęła wykorzystując uwarunkowania systemowe: poparcie sowieckie, dominację PPR w systemie politycznym, kontrolę nad aparatem bezpieczeństwa oraz administracją państwową i przemysłową.
W pierwszym rozdziale pracy omówiono rozwój organizacyjny PPR na w województwie śląskim, uwzględniając również funkcjonowanie komunistów w czasach przedwojennych i w okresie okupacji. Przedstawiono następnie organizację Komitetu Wojewódzkiego PPR oraz tworzenie lokalnych organizacji pepeerowskich i kolejne akcje naboru do śląsko-zagłębiowskiej organizacji partyjnej, dzięki czemu jej struktury już w 1947 r. przekroczyły 100 tys. członków i stały się najliczniejsze w kraju.
W rozdziale drugim zaprezentowano zadania najwyższych organów KW PPR w Katowicach (wojewódzka konferencja partyjna, plenum, egzekutywa, sekretarze i sekretariat) oraz scharakteryzowano elitę wojewódzkiej organizacji PPR. Omówiono również kompetencje i działalność wydziałów KW PPR, komitetów niższego szczebla i komórek partyjnych.
Rozdział trzeci został poświęcony nierównoprawnym relacjom PPR z innymi partiami działającymi na scenie politycznej województwa śląskiego. Pepeerowskie kierownictwo skutecznie wykorzystywało w rozgrywkach ze stronnictwami satelickimi, jak i ugrupowaniami opozycyjnymi swą nadrzędną pozycję. „Sojuszników” podporządkowało przez działających w ich szeregach własnych działaczy (tzw. „wtyczki”), generując w ich szeregach konflikty i podziały, wykorzystując działania aparatu bezpieczeństwa, wreszcie interweniując w swej warszawskiej centrali, gdy dotychczasowe metody zawodziły – co miało miejsce zwłaszcza w przypadku Polskiej Partii Socjalistycznej, która kilkakrotnie znalazła się na granicy zerwania wymuszonej odgórnie współpracy ze swym silniejszym aliantem. Opozycja traktowana była brutalnie – odseparowano ją od udziału w sprawowaniu władzy, niszczono za pomocą metod prawnych i pozaprawnych, a na koniec zmarginalizowano i podporządkowano.
Czwarty rozdział poświecono polityce śląsko-zagłębiowskiej PPR wobec organizacji społecznych i zawodowych. Wszystkie zrzeszenia w większym lub mniejszym stopniu zmuszone były uznać zwierzchnictwo partii rządzącej, lecz niektóre były wprost jej emanacjami, natomiast inne, wywodzące się ze stowarzyszeń o przedwojennej genezie, miały większy margines samodzielności. Jednak nawet takie, które od polityki się separowały (jak Polski Czerwony Krzyż) zostały ostatecznie podporządkowane przez komunistów.
Ostatni rozdział omawia przebieg kampanii politycznych organizowanych przez PPR i służących ugruntowaniu, a następnie powiększeniu zakresu władzy tej partii, poczynając od akcji związanych z referendum z 30 czerwca 1946 r. i wyborami sejmowymi z 19 stycznia 1947 r. poprzez „bitwę o handel” i organizację współzawodnictwa pracy, kończąc zaś na propagowaniu ideologii komunistycznej, kolektywizacji rolnictwa i ostatecznym opanowaniu administracji przemysłowej i państwowej.
* * *
Monografia autorstwa Adama Dziuby jest pierwszym tego typu opracowaniem w skali całego kraju. Stanowi wzorcowe studium przypadku, prezentujące funkcjonowanie i działalność PPR na obszarze konkretnego województwa. Toteż moim zdaniem będzie głównym punktem odniesienia dla innych autorów, którzy podejmą się trudu badań nad PPR w innych województwach.
Autor przedstawił bardzo szerokie spektrum problemów związanych z powstaniem i rozwojem struktur organizacyjnych PPR na terenie województwa śląskiego oraz polityką PPR w różnych obszarach życia politycznego i społecznego. […] Można stwierdzić, iż nie pominął żadnego istotnego aspektu działalności ówczesnej partii rządzącej.
Z recenzji profesora Mirosława Szumiły
Przedłożona do opiniowania książka to obszerna rozprawa prezentująca proces zawłaszczania przez PPR struktur i funkcji państwa na terenie województwa śląskiego w latach 1945–1948. Poprzez ukazanie organizacji kadrowej i instytucjonalnej PPR, sposobu pozyskiwania przez partię „sojuszników”, niwelowania oporu, niszczenia przeciwników politycznych Autor kreśli obraz komunistycznej partii jako czynnika niezbędnego w procesie instalowania „nowej władzy”. […]
Maszynopis stanowi pionierską próbę odtworzenia sposobu „instalowania” i funkcjonowania dyktatury komunistycznej w Polsce na przykładzie niezwykle ważnego z punktu widzenia politycznego, społecznego i gospodarczego województwa śląskiego. Poprzez swą drobiazgowość praca będzie wykorzystywana przez historyków zajmujących się różnymi aspektami dziejów województwa.
Z recenzji doktora Mariusza Krzysztofińskiego
* * *
Adam Dziuba – ur. 21 XI 1964 r., absolwent historii Uniwersytetu Śląskiego, doktor, pracownik Oddziałowego Biura Badan Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach. Autor monografii Podziemie poakowskie w województwie ślasko-dabrowskim w latach 1945–1947 (Kraków 2005) i Na frontach walki ze szpiegami, rewizjonistami i „reakcyjnym klerem”. Tyska jednostka aparatu bezpieczeństwa w latach 1954–1975 (Tychy 2008). Ponadto opublikował ponad siedemdziesiąt artykułów naukowych, przeszło czterdzieści popularnonaukowych, współredagował cztery tomy rozbiorowe lub pokonferencyjne. Zainteresowania badawcze obejmują polityczne aspekty funkcjonowania systemu komunistycznego ze szczególnym uwzględnieniem roli Polskiej Partii Robotniczej/Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na lokalnej scenie politycznej oraz działania aparatu bezpieczeństwa w latach 1944–1990.