Instytut Pamięci Narodowej Przypadek ks. Brunona Magotta. Studium źródłoznawcze dokumentacji kościelnej i akt aparatu bezpieczeństwa - Książki -

Łucja Marek, ks. Mariusz Trąba, Przypadek ks. Brunona Magotta. Studium źródłoznawcze dokumentacji kościelnej i akt aparatu bezpieczeństwa, Katowice 2010, 305 s.

Wśród materiałów wytworzonych przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa zachowała się teczka ewidencji operacyjnej (TEOK) na jednego z najbardziej znanych i szanowanych duchownych (archi)diecezji częstochowskiej, ks. Brunona Magotta. Do niej dołączone zostały dwa tomy akt dotyczących jego nieformalnych kontaktów z SB. Akta, o których mowa, rodzą wiele pytań co do sposobu ich wytworzenia, a tym samym wiarygodności. Stąd narodził się pomysł powyższej publikacji, czyli źródłoznawczego studium przypadku ks. Magotta z wykorzystaniem różnego rodzaju dokumentacji i świadectw na temat kapłana, które pozwalają sformułować m.in. wnioski dotyczące jego kontaktów z SB. Prezentowane na przykładzie ks. Magotta zestawienie i analiza źródeł kościelnych oraz akt SB ma także ukazać całość skomplikowanej sytuacji współpracy czy oporu duchownych katolickich wobec reżimu komunistycznego.

Ks. Brunon Magott urodził się 20 stycznia 1907 r. w Wieruszowie. Święcenia kapłańskie przyjął w 1931 r. Pracę duszpasterską rozpoczął w parafii Poczesna. Do 1939 r. główną dziedziną jego aktywności było nauczanie religii, początkowo w szkołach Częstochowy, a następnie Zagłębia Dąbrowskiego. Angażował się także w szereg innych działań duszpasterskich. W czasie wojny i okupacji pomagał duszpastersko w parafii na Niwce i zarządzał ekspozyturą na Klimontowie. Po wojnie bp Teodor Kubina powierzył mu obowiązki rektora Częstochowskiego Seminarium Duchownego (1945–1956). Po rezygnacji ze stanowiska powrócił do pracy duszpasterskiej i do końca życia pełnił obowiązki administratora oraz proboszcza kolejnych parafii (Siewierz, Wieruszów, Radomsko – parafia pw. św. Lamberta, Rozprza, Dąbrowa Górnicza – parafia pw. Chrystusa Króla), a także szereg funkcji o charakterze ogólnodiecezjalnym (diecezjalny referent trzeźwości, dyrektor Papieskich Dzieł Misyjnych w diecezji częstochowskiej, ojciec duchowny dla młodszych księży, dyrektor Domu Księży Emerytów w Częstochowie, redaktor diecezjalnego kalendarza liturgicznego, dyrektor Unii Apostolskiej Najświętszego Serca Jezusa w diecezji częstochowskiej). W 1949 r. uzyskał tytuł doktora na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Zmarł 8 listopada 1987 r.

Powyższa publikacja składa się z dwóch zasadniczych części oraz obszernego aneksu. W części pierwszej ks. Mariusz Trąba omówił kościelną teczkę akt osobowych ks. Magotta. W części drugiej Łucja Marek poddała analizie trzy teczki SB dotyczące tego kapłana (teczkę ewidencji operacyjnej na księdza, teczkę personalną oraz teczkę pracy tajnego współpracownika o pseudonimie „Pielgrzym”). Integralną część artykułów stanowią korelujące z ich treścią faksymile wybranych dokumentów. Do reprodukcji dołączono wykaz wszystkich dokumentów przechowywanych w omawianych jednostkach aktowych, aby przybliżyć czytelnikowi, z jakimi materiałami można się zetknąć studiując akta personalne kapłana i teczki prowadzone przez funkcjonariuszy SB.

W aneksie zamieszczono relacje osób, które osobiście znały ks. Magotta (wychowankowie z seminarium duchownego, współpracownicy, a także osoby świeckie, znające go jako proboszcza). Kapłana wspominają: ks. Tadeusz Borutka, ks. Rajmund Frydrych, ks. Stefan Gibała, ks. Władysław Golis, ks. Jan Kowalski, Ewa Latos-Nowak, Bogusław Nowak, ks. Jan Orzeszyna, ks. Czesław Tomczyk, Piotr Uthke, ks. Zygmunt Woźniak. Zebrane relacje to bogate uzupełnienie i źródło do oceny postawy i osoby ks. Magotta. Pozwalają one w inny sposób spojrzeć na omówione w publikacji źródła historyczne, ich wartość i braki, a także umiejscowić osobę duchownego we właściwej perspektywie codziennego życia i pracy duszpasterskiej.

„Demaskatorska” okazała się dokładna analiza akt SB, w wyniku której ustalono szereg błędów formalnych, nieprawidłowości i nadużyć (włącznie z fałszerstwem) ze strony funkcjonariuszy SB. Należy jednak mocno podkreślić, że wykazane nadużycia nie dezawuują wartości informacji zebranych przez pracowników resortu bezpieczeństwa na temat duchownego. Zestawienie materiałów wytworzonych przez funkcjonariuszy SB z dokumentacją kościelną i wspomnieniami świadków wzmocniło ich wiarygodność.

Casus ks. Magotta potwierdza, że znajomość procedur rejestrowania spraw i osób w ewidencji SB oraz zasad i form dokumentowania czynności operacyjnych, pozwala na wychwycenie działań pracowników resortu bezpieczeństwa niezgodnych z obowiązującymi ich procedurami (m.in. prób fałszowania), a także właściwą ocenę charakteru kontaktów osób inwigilowanych czy werbowanych z funkcjonariuszami aparatu bezpieczeństwa.

***

„Jednym z najważniejszych zagadnień, podnoszonych przez przeciwników lustracji w debacie publicznej na temat działalności Instytutu Pamięci Narodowej oraz prac historycznych pisanych na podstawie materiałów wytworzonych przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa, jest wiarygodność zachowanych dokumentów. […] Przedłożona do druku praca p. dr Łucji Marek i ks. dr. Mariusza Trąby jest ważnym głosem w tej debacie”.

Z recenzji ks. dr. hab. Jana Szczepaniaka, prof. UPJPII

„Z zainteresowaniem należy powitać inicjatywę zestawienia z sobą dokumentacji z »obu stron barykady« dla uzyskania pełniejszego obrazu opisywanej rzeczywistości”.

Z recenzji dr. Adama Dziuroka