Nawigacja

Konferencje naukowe

Informacja

Strona znajduje się w archiwum.

Interdyscyplinarna konferencja naukowa „High-Tech za »żelazną kurtyną«. Elektronika, komputery i systemy sterowania w PRL” – Katowice, 23–24 września 2015

W dniach 23–24 września wnowo otwartym Centrum Edukacyjnym Oddziału IPN w Katowicach odbyły się obradykonferencji High Tech za „Żelaznąkurtyną”. Elektronika, komputery i systemy sterowania w PRL.

Call for papers na konferencjęrozesłano w lutym tego roku i do końca maja do udziału zgłosiło się niemal50 zainteresowanych, reprezentujących kluczowe ośrodki naukowe, w tym m.in.Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Łódzki,Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, a takżeUniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. Na podkreślenie zasługuje także przekrój przezprofesje i doświadczenie zawodowe prelegentów. Obok inżynierów elektroników iinformatyków, zasiedli ekonomiści, historycy, filolodzy, socjolodzy orazkulturoznawcy. Niektórzy spoglądali na mikroelektronikę i systemy sterowania,rozwijane w PRL, nie tylko przez pryzmat studiów teoretycznych, lecz także własnychdoświadczeń i pracy z tymi systemami. Nie brakowało zwłaszcza byłychpracowników katowickiego Centrum Naukowo-Produkcyjnego Systemów Sterowania MERA-STERw Katowicach (jak choćby kierownik biura konstrukcyjnego mgr inż. RomualdJakóbiec), a także osób związanych w trakcie swojej kariery z wrocławskimizakładami ELWRO. W ostatniej chwili do programu dokooptowany został również mgrinż. Piotr Dumania, obecnie zastępca dyrektora ds. badań przemysłowych i wdrożeń Instytutu Techniki Elektronowej, który podzieli się obserwacjami natemat wdrażania do produkcji podzespołów mikroelektronicznych przezNaukowo-Produkcyjne Centrum Półprzewodników CEMI. Reprezentowane były też różnepokolenia badaczy. Poza insiderami,którzy sami współtworzyli oprogramowanie i konstruowali urządzenia w PRL, wśróduczestników obecni byli młodzi naukowcy, w tym na przykład socjolodzy i kulturoznawcy,którzy spoglądali na dawne technologie przez pryzmat ich współczesnej recepcjiw społeczeństwie polskim (np. nostalgia za urządzeniami UNITRA). Opróczaktywnych uczestników, których w obradach wzięło udział ostatecznie ponad czterdziestu,na salę trafiło kilkudziesięciu biernych uczestników, zafascynowanych historiąpolskiej elektroniki i jej kontekstami. Zainteresowaniem młodych cieszyła sięzwłaszcza sesja poświęcona przenikaniu komputerów i teorii informatycznych dopopkultury PRL, zwłaszcza za sprawą Stanisława Lema. Entuzjazm wzbudziło m.in.wystąpienie językoznawcy mgr. Szymona Kukulaka z UJ.

Wykład wprowadzający, ukazujący w holistycznym, a tym samym intrygującym ujęciu proces implementowanianowych technologii w krajach rozwijających się czy też znajdujących się wpogoni za wiodącymi gospodarkami świata, wygłosił Edwin Bendyk, uznanypropagator i teoretyk współczesnych technologii informacyjnych. Również drTomasz Kulisiewicz, reprezentujący Ośrodek Studiów nad Cyfrowym Państwem wŁodzi, w zgrabny sposób przybliżył polskie technologie komputerowe w szerokimkontekście doby geopolitycznego detente lat 60. i 70.

Inne jeszcze cechy tegointerdyscyplinarnego gremium zasługują na uwagę. Oprócz uznanych wykładowcówuniwersyteckich (zwłaszcza profesorowie Maciej Sysło, Wojciech Cellary, czyPiotr Sitarski), posłuchać można było przedsiębiorców (np. dr WitoldStaniszkis, reprezentujący RODAN Development Sp. z o.o., czy dr inż. JerzyKołodziej, reprezentujący Business Potential Discovery Sp. z o.o.), którzyczęsto sami implementowali w PRL i później rozwiązania, nad którymi wcześniejpracowali.

Kolorytu obradom dodali polonijnigoście z zagranicy, dr inż. Janusz Zalewski z Floryda Gulf Coast Universityoraz mgr inż. Krzysztof Dąbrowski z Bundesrechenzentrum w Wiedniu). Konferencjęzaś zwieńczył wykład zrealizowany via Skype inżyniera i businessmana JoshaKrischera z Josh Krischer & Association GmbH (Niemcy), który podzielił sięswoimi doświadczeniami z czasów Zimnej Wojny w zakresie handlu nowymi technologiamikomputerowymi z państwami bloku wschodniego.

Obrady konferencji podzielonezostały na trzy bloki, do których przyporządkowano wystąpienia, w zależności odtego, na co położony został w nich akcent: 1. technologia, 2. społeczeństwo, 3.władza. Naturalnie w niektórych przypadkach organizatorzy zmuszeni zostali dokompromisów, tak by program konferencji utrzymać w czasowych ryzach, co zresztąpowiodło się.

Nie mogło zabrakną wątków, które weszłyjuż do klasyki polemik toczonych w łonie informatyków-elektroników orazhistoryków techniki w PRL, a więc problemu komputera K 202 i jego autora inż.Jacka Karpińskiego. Stanowisko w sprawie kontrowersyjnego konstruktora zajął tymrazem przewodniczący Sekcji Historii Informatyki Polskiego Towarzystwa Informatycznegomgr inż. Jerzy S. Nowak.

Lekkości obradom dodały uboższe wdetale techniczne, za to bogatsze w refleksje i obserwacje dotyczące ciekawychzachowań ogólnospołecznych w czasach PRL i później, wystąpienia przedstawicielidyscyplin humanistycznych. Wśród nich były te dotyczące literaturyscience-fiction, prekursorskiego czasopiśmiennictwa komputerowego („Bajtek”,IKS), telewizji satelitarnej, czy last but not least zjawiska społeczności graczykomputerowych i giełdy w okresie transformacji systemowej lat 80. i 90.

Pewien niedosyt pozostawia zpewnością absencja byłych funkcjonariuszy służb specjalnych PRL, na obecnośćktórych organizatorzy liczyli, w nadziei na zainicjowanie lepiej niż dotychczaswyważonej dyskusji na temat roli MSW i MON w transferze technologii (takżenielegalnym) z krajów OECD, EWG i ASEAN na teren PRL, zwłaszcza w latach 80. XX w. Tym bardziej cieszyła obecność pułkownika Tadeusza Koczkowskiego,reprezentującego kontrwywiad wojskowy PRL, który też – aczkolwiek wograniczonym zakresie – podzielił się z uczestnikami meandrami pracy drużynpelengacyjnych LWP. Znakomitym uzupełnieniem tego wystąpienia była, obfitującaw interesujące detale, prelekcja dr. Jana Burego z Uniwersytetu KardynałaStefana Wyszyńskiego na temat technik szyfrowania i deszyfrażu stosowanych m. in. w pionie radiokontrwywiadu MSW. Rekompensatą braku włączenia się dodyskusji byłych oficerów specsłużb były także referaty pracowników IPN, poruszająceproblematykę komputeryzacji baz danych w MSW i MON. Mgr Adam Kochajkiewicz zarchiwum IPN zrekonstruował z kolei wybrane aspekty inwigilowania przez służbyspecjalne PRL przedstawicieli handlowych i menadżerów zachodnich koncernówbranży IT. Nie zabrakło również spojrzenia na drugą stronę „barykady” – drAgnieszka Dytman-Stasieńko zaprezentowała interesujące wątki posługiwania siętechnologią (zwłaszcza w zakresie łączności radiowej) przez opozycjęantysystemową w PRL.

Wśród ciekawszych obserwacji pokonferencyjnych odnotować można – co niepokojące, lecz autentyczne – ewidentne bariery towarzyszące, śmiałej skądinąd, próbie odnalezieniawspólnego mianownika (wspólnego języka) przez uczestników, wywodzących się przecieżz tak nieraz odległych dyscyplin nauki i korzystających z zupełnie innego warsztatupracy. Z pewnością wśród wystąpień znalazły się takie, które odznaczały sięwiększym stopniem hermetyczności, uniemożliwiając podjęcie dyskusji przezwszystkich uczestników, jak i takie, które wychodził naprzeciw postulatowi„spłycenia” specjalistycznego przekazu, ograniczenia fachowego żargonu i tymsamym „rozhermetyzowania” narracji.

Wśród generalnych (uproszczonych)konkluzji powinna znaleźć się i ta, że środowisko byłych konstruktorów iinformatyków oraz przedsiębiorców generalnie nie zgadza się z lansowanąwspółcześnie przez mainstream historyczny tezą, iż PRL był państwem z gruntunieudanym pod względem rozwoju nowych technologii. W środowisku tym podkreślasię zwłaszcza wysoki poziom niektórych polskich rozwiązań tak z zakresuhardware (komputery, urządzenia peryferyjne), jak i software, rozwijanych czy tow otoczeniu badawczo-rozwojowym zakładów ELWRO, w Instytucie MaszynMatematycznych PAN, czy też szerzej w ramach Zjednoczenia/Zrzeszenia MERA iZrzeszeniu Informatyki. Z drugiej jednak strony specjaliści inżynierowie,podobnie jak ekonomiści i historycy, mają świadomość tego (niektórzy znają to zautopsji), jak niekorzystnie na rozwój polskiej myśli technicznej wpływały chroniczneniedobory w zakresie bazy technologicznej (elementowej) i odpowiadająca za nie– na równi z restrykcjami embargowymi organizacji Cocom – niewydolnośćgospodarki (socjalistycznej) typu planowego.

Obradom towarzyszyła ekspozycjakomputerów (z których część została uruchomiona) m.in. wyprodukowanych przezkatowicką MERĘ, prezentowana w pomieszczeniach „Przystanku”. Została onaprzygotowana przez pracowników i wolontariuszy związanych z Muzeum HistoriiKomputerów i Informatyki w Katowicach z dyrektorem tego niezwykle udanegoprzedsięwzięcia kolekcjonerskiego Krzysztofem Chwałowskim na czele. Wystawa tastanowiła idealne dopełnienie wystąpień i dyskusji, nadając całej imprezieklimat epoki.

Podsumowując, cel powierzchownejprzynajmniej integracji środowiska osób związanych z historią IT orazelektroniki w PRL został osiągnięty. Czas pokaże, czy będzie to procesdługofalowy, który umożliwi w przyszłości pogłębione interdyscyplinarne studianad historią techniki w PRL. Fakt współpracy reprezentantów tak licznych dziedzinwiedzy pozwala mieć nadzieję, że badania te będą o wiele bardziej obiektywne, niż gdyby były prowadzone oddzielnie, w hermetycznych zespołach. Konferencja bezwątpienia wychodziła zdecydowanym krokiem naprzeciw postulatom interdyscyplinarności oraz paradygmatu Science and Technology Studies,zapoczątkowanego w historiografii amerykańskiej jeszcze w latach 60. XX w.,który do dzisiaj cieszy się popularnością w wiodących na świecie ośrodkachakademickich (jak np. MIT).

Wszystko wskazuje na to, że udasię wydać tom pokonferencyjny. Organizatorzy spodziewają się uzyskać teksty dokońca tego roku, przy czym kilka z nich już napłynęło. Nieśmiałoplanowana jest również kolejna edycja konferencji, o nieco zmodyfikowanymspektrum tematycznym, najpewniej w 2017 r.

Poniżej lista wystąpień:  

Wykład wprowadzający - Edwin Bendyk, Komputery i kult cargo. Komputeryzacja w kraju peryferyjnym

Sekcja Technologia

mgr inż. Krzysztof Dąbrowski (Bundesrechenzentrum GmbH, Austria), Od tranzystora do mikroprocesora. Krótka historia polskich półprzewodników

dr Tomasz Kulisiewicz (Ośrodek Studiów nad Cyfrowym Państwem, Łódź/Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego), Polskie komputery lat 60. i 70. XX w. – produkcja i zastosowania na tle geopolitycznym i gospodarczym

mgr inż. Jerzy Nowak (Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Informatycznego), Od K-202 do Mery-400, czyli jak wyprodukować w Polsce minikomputer

mgr inż. Romuald Jakóbiec (badacz niezależny, Katowice), Biuro Konstrukcyjne CNPSS MERASTER w latach 1983–1988

dr inż. Wiesław Byrski (Wydział Zarządzania i Informatyki, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie), Co można wycisnąć z minikomputera MERA z pamięcią operacyjną 8K i dyskiem 5 MB?

mgr inż. Piotr Dumania (Instytut Techniki Elektronowej), Uruchomienie produkcji układów scalonych w NPCP CEMI

dr hab. Beata Konopska (Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa), Informatyzacja procesów kartograficznych w PRL jako element wspólnej polityki państw bloku wschodniego

dr Roman Dolczewski (Instytut Ekonomiki Przemysłu Chemicznego, Warszawa), Przełamanie „żelaznej kurtyny” przez polski system informacji patentowej dla przemysłu chemicznego INPACHEM

dr Dawid Keller (Muzeum w Rybniku), Informatyzacja Polskich Kolei Państwowych w drugiej połowie lat siedemdziesiątych na przykładzie Śląskiej DOKP

dr Witold Staniszkis (Rodan Development Sp. z o.o., Warszawa), Produkcja i licencjonowanie oprogramowania narzędziowego w latach 70-tych i 80-tych – na przykładzie oprogramowania zarządzania bazą danych SYKON i RODAN

dr inż. Janusz Zalewski (Department of Software Engineering, Florida Gulf Coast University, USA), Początki i rozwój konstrukcji i zastosowań systemu CAMAC w Polsce do roku 1990

mgr inż. Tadeusz Korniak (Bister Sp. z o. o. Chorzów), mgr inż. Piotr Fuglewicz (Muzeum Historii Komputerów i Informatyki), MASTER – zaawansowany system operacyjny stworzony w warunkach przemysłowych

dr inż. Jerzy Kołodziej (Business Potential Discovery Sp. z o.o., Warszawa), PROTOOL – system, który powstał za „żelazną kurtyną” i brał udział w projekcie kosmicznym NASA

dr inż. Tomasz Barbaszewski (badacz niezależny, Kraków), UNIX i polska transformacja

Sekcja Społeczeństwo

prof. dr hab. Maciej Sysło (Uniwersytet Wrocławski/Uniwersytet Mikołaja Kopernika), Zasługi PRL-u dla edukacji informatycznej

prof. dr hab. inż. Wojciech Cellary (Katedra Technologii Informacyjnych, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu), Historia polskiego komputera edukacyjnego Elwro 800 Junior

mgr Bartłomiej Kluska ( IPN Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, O. Łódź), Komputeryzacja jakby od końca – obywateli, przedsiębiorstw i uczelni schyłkowego PRL-u

mgr inż. Aleksander Zawada (Instytut Tele- i Radiotechniczny, Warszawa), Elektronika próżniowa w PRL

dr hab. prof. UŁ Piotr Sitarski ( Katedra Mediów i Kultury Audiowizualnej, Uniwersytet Łódzki), Poza systemem. Dyfuzja techniki wideo w Polsce lat 70. i 80.

dr Krzysztof Jajko (Instytut Kultury Współczesnej, Uniwersytet Łódzki), Telewizja z nieba dla wszystkich. Instytucjonalne i pozainstytucjonalne inicjatywy związane z upowszechnianiem telewizji satelitarnej w schyłkowym PRL

mgr Piotr Torka-Lis (Instytut Socjologii, Uniwersytet Jagielloński), Obiekt kultu czy symbol nostalgii? Współczesna recepcja produktów Zjednoczenia UNITRA i ich rola w podtrzymywaniu mitu technokratycznej Polski Edwarda Gierka

dr Joanna Walewska (Katedra Kulturoznawstwa, Uniwersytet Mikołaja Kopernika), mgr inż. Maciej Białecki (C.H.Erbsloeh Sp. z o.o.), Powojenna historia „IKI”, czyli rzecz o nacjonalizacji przemysłu radiotechnicznego

dr Wiesław Cetera (Instytut Dziennikarstwa, Uniwersytet Warszawski), Prasa informatyczna dla młodzieży 1986-1990. IKS – Informatyka, Komputery, Systemy – studium przypadku

dr Maria B. Garda ( Katedra Mediów i Kultury Audiowizualnej, Uniwersytet Łódzki), „Pokolenie Bajtka”. Od giełdy komputerowej do kultury graczy

mgr Grzegorz Zyzik (Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa, Uniwersytet Opolski), „Bajtku dopomóż, jesteśmy w kropce!” Początki społeczności graczy w PRL-u

dr Patryk Wasiak (Instytut Kulturoznawstwa, Uniwersytet Wrocławski), Ekonomiczne i społeczne funkcje giełd komputerowych w okresie transformacji systemowej

mgr Szymon Kukulak (Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński), Czerwone komputery w czerwonej SF. Informatyzacja Bloku Wschodniego a polska literatura fantastyczno-naukowa doby PRL-u

dr Adam Dziuba (IPN Biuro Edukacji Publicznej, O. Katowice), Marax i jego następcy. Komputer w polskiej literaturze Science Fiction

mgr Aleksandra Wierzchowska (IPN Centrum Edukacyjne IPN Przystanek Historia, Warszawa), „SF jest ulubioną rozrywką informatyków”. Polski fandom a popularyzacja elektroniki

Sekcja Władza

mgr Adam Kochajkiewicz (IPN Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, O. Wrocław), Przedstawiciele zachodnich firm branży IT w PRL lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych – studium przypadków

dr Agnieszka Dytman-Stasieńko (Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej, Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu), Haktywizm czasów analogowych. Dwa modele elektronicznego nieposłuszeństwa obywatelskiego: Ireneusza Haczewskiego i Jana Hanasza

dr Franciszek Dąbrowski (IPN Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, Centrala - Warszawa), System informacyjny Departamentu III MSW: analiza informacji i prowadzenie dokumentacji działań operacyjnych

dr Monika Komaniecka (IPN Biuro Edukacji Publicznej, O. Kraków), Informatyzacja Biura „B” MSW – koncepcje, realizacja, efekty

mgr Bartosz Kapuściak (IPN Biuro Lustracji, O. Katowice), Podsystemy informatyczne „DOWÓD-KW1” i „DOWÓD-KW2” w Wojskowej Służbie Wewnętrznej

płk Tadeusz Koczkowski (Stowarzyszenie Wspierania Bezpieczeństwa Narodowego), Kontrwywiad wojskowy w PRL i potem. Środki technik operacyjnych

dr Jan Bury (Instytut Prawa Międzynarodowego, Unii Europejskiej i Stosunków Międzynarodowych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego), Kryptografia i kryptoanaliza w organach bezpieczeństwa państwa Polski Ludowej

dr Mirosław Sikora (IPN Biuro Edukacji Publicznej, O. Katowice), Wywiad MSW PRL jako instrument śledzenia globalnych trendów w rozwoju IT 1970-1990

inż. Josh Krischer (Josh Krischer & Associates GmbH, Niemcy), CoCom or Trading with „commies”. Outside view (transmisja skype)

Organizatorzy: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach oraz MuzeumHistorii Komputerówi Informatyki w Katowicach 

Patronat naukowy: Instytut Historii Nauki Polskiej AkademiiNauk.

Patronat medialny: IT Polska News, KomputerŚwiat

miroslaw.sikora@ipn.gov.pl,
p.fuglewicz@muzeumkomputerow.edu.pl

do góry