Nawigacja

Wystawy

Otwarcie wystawy „Zagłada żydowskich miasteczek” – Łódź, 24 sierpnia 2009

W dniu 24 sierpnia 2009 r. w Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, przy ul. Gdańskiej 13, została otwarta wystawa pt. „Zagłada żydowskich miasteczek”. Organizatorem wystawy jest Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi oraz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.

„Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek, […] krew piaskiem przysypano, ślady uprzątnięto […]” – pisał Antoni Słonimski w wierszu „Elegia miasteczek żydowskich”. Holokaust zmiótł z powierzchni polskiej ziemi 3,5 milionową żydowską diasporę, jedną z największych na świecie. Zagłada unicestwiła żydowskie społeczności zakorzenione na polskiej ziemi niekiedy od setek lat, zniweczyła dorobek wielu pokoleń mieszkańców sztetl – żydowskich miasteczek.

W przedwojennym województwie łódzkim mniejszość żydowska stanowiła 25 proc. jego mieszkańców, a Łódź była drugim, po warszawskim, skupiskiem Żydów (233 tys. osób, tj. 32 proc. populacji). Żydzi odegrali znaczącą rolę w rozwoju gospodarczym i kulturalnym całego regionu, uczestniczyli w jego życiu politycznym. Kwitło życie religijne – Aleksandrów Łódzki do 1939 r. był jednym z najważniejszych ośrodków chasydyzmu w Polsce. Z ziemi łódzkiej wywodziło się wielu wybitnych artystów, literatów, działaczy politycznych i społecznych.

Od pierwszych dni okupacji Żydzi byli obiektem niemieckich prześladowań: bito ich, poniżano i mordowano, dewastowano i rabowano żydowskie sklepy i mieszkania, palono synagogi. Od jesieni 1939 r. Niemcy zaczęli wprowadzać w Polsce antyżydowskie zarządzenia, których konsekwencją była najpierw izolacja, a potem fizyczna eksterminacja Żydów. To właśnie tu, na ziemi łódzkiej, najwcześniej powstały getta: w Piotrkowie Trybunalskim w październiku 1939 r. (pierwsze getto w okupowanej Polsce), w Łodzi w lutym 1940 r. (największe getto w regionie i drugie, co do wielkości, po warszawskim). Tu także – w Chełmnie nad Nerem – Niemcy stworzyli pierwszy obóz zagłady. W Chełmnie, Treblince i Auschwitz-Birkenau zagazowano większość żydowskich mieszkańców woj. łódzkiego.

Ostatnie większe skupisko Żydów na ziemi łódzkiej – Litzmannstadt Getto – Niemcy zlikwidowali w sierpniu 1944 r. Powojenna emigracja, dobrowolna i przymusowa, na którą udała się większość ocalałych z Zagłady, dopełniły spustoszenia. Dziś, poza Łodzią, nie ma zorganizowanej społeczności żydowskiej w regionie, a i ta, w porównaniu z okresem międzywojennym, jest niewielka liczebnie. Często jedynym śladem wielowiekowej obecności Żydów są, trawione przez czas, żydowskie cmentarze oraz tablice i pomniki upamiętniające ich zagładę.

Scenariusz wystawy:
Paweł Kowalski (komisarz wystawy)
Anna Kulazińska
Artur Ossowski
Adam Sitarek
Michał Trębacz

Projekt graficzny:
Milena Romanowska

Skład:
Monika Popielata

Materiały archiwalne, zdjęcia i eksponaty ze zbiorów:
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi i Warszawie
Archiwum Państwowego w Łodzi
Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie
Fundacji Monumentum Iudaicum Lodzense
Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim
Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim
Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem
Muzeum Historii Miasta Łodzi
Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola
Muzeum Miasta Zgierza
Muzeum Okręgowego w Koninie
Muzeum Sztuki w Łodzi
Muzeum Regionalnego w Radomsku
Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi
Muzeum Ziemi Wieluńskiej w Wieluniu
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi
oraz
Benny Katzenelsona

do góry