Nawigacja

Komunikaty

Szef sztabu Powstania Warszawskiego oraz dyrektor Muzeum Narodowego inwigilowani przez komunistyczny aparat represji

Paweł Błażewicz
Data publikacji 28.07.2022

W uzupełnionym katalogu osób inwigilowanych przez organy represji PRL, znalazły się wpisy dotyczące szefa sztabu Warszawskiego Korpusu AK, ppłk. Stanisława Webera oraz wieloletniego dyrektora Muzeum Narodowego i ratownika kulturalnej spuścizny narodowej w czasie II wojny światowej, prof. Stanisława Lorentza. Katalog inwigilowanych zawiera również wpis dotyczący plut. pchor. Jerzego Grundmana z batalionu „Zośka”, po wojnie więzionego, a następnie lekarza w Instytucie Gruźlicy w Warszawie.

Stanisław Weber (fot. z zasobu Muzeum Powstania Warszawskiego) - ur. 5 października 1906 r. we Lwowie, zm. 20 kwietnia 1990 r. w Płońsku. Jako kadet wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, a potem w III Powstaniu Śląskim. Ukończył Akademię Handlową we Lwowie w 1927 r., a w roku następnym Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Absolwent Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu w 1930 r. i Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie w 1938 r.

Po wybuchu II wojny światowej służył w 20. Dywizji Piechoty jako kwatermistrz. Walczył pod Mławą i w obronie Warszawy. Po ucieczce z niewoli niemieckiej działał w konspiracji. Służył w Wydziale III (operacyjnym) Dowództwa Głównego Służby Zwycięstwu Polsce, a potem Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. Od 1941 r. był szefem sztabu Komendy Okręgu Warszawa Miasto ZWZ, następnie Komendy Okręgu Warszawskiego AK. Posługiwał się pseudonimem „Chirurg”. Za udział w powstaniu warszawskim, podczas którego został ranny, odznaczony Orderem Virtuti Militari (był także odznaczony trzykrotnie Krzyżem Walecznych). Awansował 14 września 1944 r. na podpułkownika, a następnego dnia przejął obowiązki szefa sztabu Warszawskiego Korpusu AK. Po upadku powstania trafił jako jeniec (nr 0.1165) do Stalagu XI-B w Fallingbostel.

Po wyzwoleniu obozu w kwietniu 1945 r. trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie podjął służbę w Sztabie Generalnym Polskich Sił Zbrojnych. Zdemobilizowany w 1947 r. osiedlił się z rodziną w Londynie, gdzie prowadził zakład zegarmistrzowsko-jubilerski i działał w organizacjach kombatanckich. W latach 1952-1953 był rozpracowywany przez wywiad PRL. W 1961 r. złożył ważne sprawozdanie o współpracy warszawskiej AK z Żydowską Organizacją Bojową, opublikowane w paryskiej „Kulturze” przez Adama Ciołkosza (rocznik 1962, nr 3/173, s. 86-89).

Powrócił z żoną do Polski w październiku 1972 r. i zamieszkał w Płońsku. Już od grudnia tego roku został objęty przez SB kontrolą operacyjną, która trwała do maja 1976 r. W trakcie prowadzenia sprawy funkcjonariusze komunistycznej tajnej policji politycznej SB przeprowadzili z nim cztery rozmowy „sondująco-operacyjne”, podczas których poruszali kwestie jego służby w AK. W notatce służbowej z rozmowy 3 października 1973 r. odnotowane zostały jego wypowiedzi na temat powstania warszawskiego: stwierdził np., że ma on ogromny żal do Związku Radzieckiego za nieudzielenie militarnej pomocy powstaniu warszawskiemu, co byli w stanie skutecznie uczynić. Jako były wyższy oficer WP zdaje sobie sprawę, że w pierwszym okresie powstania pomoc taka była trudna, ale później mogła być udzielona (…). Jego zdaniem dowództwo Armii Radzieckiej celowo nie chciało udzielić pomocy. Zdaje sobie sprawę z tego, ze decyzja o powstaniu była błędna, ale Związek Radziecki, mając armię po drugiej stronie Wisły powinien mimo to udzielić pomocy, choćby w celu ulżenia doli „cywilom” kobietom i dzieciom. Wyjaśnił przy tym, że spotkał się z publikacjami, których autorzy w pewnej mierze jemu przypisują winę za decyzję dowództwa o wybuchu powstania, co nie jest zgodne z prawdą. W praktyce Wojska Polskiego szef sztabu był tylko ciałem opiniującym – doradczym i nie miał większego wpływu na decyzje dowództwa. Taka też była jego rola w sztabie gen. „Chruściela”. Ponadto zdawał sobie sprawę, że powstanie nie ma szans powodzenia, o ile w ciągu kilku dni nie otrzyma zdecydowanej pomocy z zewnątrz. Jeszcze w przeddzień wybuchu walki meldował o tym gen. „Chruścielowi” i nalegał na odwołanie rozkazu o godzinie „W”. Generał zgadzał się z jego poglądem, ale odrzekł, że jest już za późno i należy liczyć tylko na pomoc Armii Radzieckiej.” (źródło - IPN BU 0904/24, k. 102-103).

https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/583916

 

Stanisław Lorentz - ur. 28 kwietnia 1899 r. w Radomiu, zm. 15 marca 1991 r. w Warszawie - historyk sztuki, profesor UW, muzeolog. W latach 1935-1982 dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie.W latach 1929 – 1935 był konserwatorem zabytków na terenie województw nowogródzkiego i wileńskiego. Od 1935 pełnił funkcję dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie. Z jego inicjatywy i wskutek jego działań w 1938 otwarto nową siedzibę MN. Dzięki swojej pracy uczynił Muzeum Narodowe najważniejszą w Polsce i jedną z najważniejszych w Europie Środkowej placówek muzealnych.

Podczas  wojny zajmował się ratowaniem dóbr kultury, oraz najcenniejszych zabytków Warszawy, w tym bezcennych zbiorów sztuki, przede wszystkim z Zamku Królewskiego i Łazienek. W latach 1940-1944 kierował konspiracyjną akcją ochrony dóbr kultury w ramach Delegatury Rządu na Kraj. W okresie Powstania Warszawskiego chronił zbiory Muzeum Narodowego, ukrywając i zabezpieczając oraz starannie ewidencjonując te wywożone lub niszczone przez hitlerowców. Po upadku Powstania stanął na czele kilku zespołów ratujących i wywożących z Warszawy dzieła sztuki, archiwa i księgozbiory.

Po 1945 roku intensywnie angażował się na rzecz odbudowy zabytków i muzeów. W latach 1945–1951 stał na czele Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków. Wspierał odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, zadbał również o wyposażenie go w autentyczne fragmenty i dzieła sztuki, które podczas wojny profesor zabezpieczył w Muzeum Narodowym.

Był rozpracowywany przez komunistyczną „bezpiekę” już od 1946 roku z racji swojej przedwojennej działalności, jak również swojej konspiracyjnej pracy w Delegaturze Rządu na Kraj w czasie wojny. Ponadto prof. Lorentz był wzywany na liczne przesłuchania, gdzie usiłowano go powiązać z różnymi środowiskami sprzeciwiającymi się władzy komunistycznej, od emigracji politycznej, po żołnierzy podziemia niepodległościowego. W miejscu pracy był inwigilowany przez tajnych współpracowników komunistycznego Urzędu Bezpieczeństwa. W latach 70. reżimowa Służba Bezpieczeństwa ponownie zainteresowała się prof. Lorentzem z racji jego działalności naukowej, licznych kontaktów na Zachodzie i spotkań z dyplomatami państw kapitalistycznych w Warszawie. Komunistyczni funkcjonariusze twierdzili, że utrzymuje on kontakty ze środowiskami „wrogo nastawionymi do władzy ludowej”.

https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/665201

 

Jerzy Grundman - ur. 12 września 1923 r. w Warszawie, zm. 12 grudnia 1984 r. w Warszawie - ps. „Jur”, „Jurras” – podharcmistrz Szarych Szeregów, ppor. AK, dowódca 2. drużyny I plutonu Sad 2. kompanii Rudy batalionu „Zośka”, powstaniec warszawski, doktor nauk medycznych.

Podczas wojny należał do tajnej organizacji samokształceniowej „PET”. Po wcieleniu „PET-u” do Szarych Szeregów, należał do „Hufca-Południe 400” Grup Szturmowych. Ukończył konspiracyjną Szkołę Podchorążych „Agricola”. Wziął udział w wielu akcjach bojowych organizowanych przez Grupy Szturmowe oraz batalion AK „Zośka”. Podczas powstania warszawskiego wraz z batalionem brał udział w walkach na Woli, Starówce, przebiciu się kompanii „Rudy” do Śródmieścia, oraz w walkach na Czerniakowie. Dwukrotnie został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania trafił do stalagu X B Sandbostel. Po zakończeniu wojny powrócił do kraju.

Komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa rozpracowywał Jerzego Grundmana od 1946 roku wraz z całym środowiskiem byłych żołnierzy batalionu „Zośka”.  Podejrzewano, iż po zakończeniu wojny nie zaprzestał „wrogiej działalności”, czego dowodem miało być utrzymywanie kontaktów z byłymi kolegami z oddziału. 13 stycznia 1949 Jerzy Grundman został aresztowany przez funkcjonariuszy UB.  W trakcie śledztwa zarzucono mu, że w okresie okupacji na terenie Warszawy należał do organizacji baonu Zośka, pełniąc funkcję dowódcy drużyny. Ponadto po powrocie do Polski w maju 1945 roku w dalszym ciągu miał utrzymywać „nielegalne kontakty”  z byłymi członkami AK z baonu Zośka, gdzie odbywano nielegalne zebrania. Na mocy powyższego, 24 lutego 1950r., Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał Jerzego Grundmana na 6 lat więzienia. Karę odbywał w więzieniu mokotowskim i w Rawiczu. Na mocy amnestii zmniejszono mu ją do 3 lat.

Po opuszczeniu więzienia pracował jako lekarz w Instytucie Gruźlicy w Warszawie

https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/662294

Biuro Lustracyjne, realizując ustawowe zobowiązania nałożone na Instytut Pamięci Narodowej, systematycznie uzupełnia spis osób pełniących funkcje publiczne oraz katalogi: „osób rozpracowywanych przez organy bezpieczeństwa PRL”, „osób zajmujących kierownicze stanowiska partyjne i państwowe PRL” oraz „funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa PRL”.

Dotychczas, w katalogach zostały zamieszczone informacje o 18.527 osobach „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa PRL, o 108.582 funkcjonariuszach organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego oraz o 33.100 osobach na kierowniczych stanowiskach partyjnych i państwowych PRL. Wykaz dotyczący pełniących obecnie funkcje publiczne zawiera informacje o 5252 osobach.

Link do komunikatu z 25 lipca 2022 r. o uzupełnieniu katalogów przez Biuro Lustracyjne IPN

 

do góry