Jesteśmy w miejscu, w którym uśmiercono największą w dziejach Polski liczbę obywateli naszego kraju – ponad 700 tysięcy polskich Żydów – powiedział podczas uroczystości upamiętniającej ofiary niemieckiego obozu zagłady w Treblince wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma.
2 sierpnia 1943 roku w niemieckim obozie zagłady w Treblince wybuchł zbrojny bunt, w którym wzięło udział ponad 800 uwięzionych. Zaatakowano strażników i podpalono zbiornik z paliwem. Głównym celem była ucieczka. Udało się to ok. 200 więźniom. Szacuje się, że końca wojny doczekać mogło nie więcej niż 100 spośród nich.
Obóz w Treblince powstał w ramach akcji Reinhardt, w której mieli zostać zgładzeni wszyscy Żydzi z Generalnego Gubernatorstwa. Był to, obok Bełżca i Sobiboru, ośrodek natychmiastowej zagłady Żydów. Obóz w Treblince miał jedno zadanie: zgładzić jak najwięcej Żydów w jak najkrótszym czasie. Pierwszy transport Żydów z getta warszawskiego przybył do Treblinki 23 lipca 1942 roku. Do sierpnia 1943 roku Niemcy wymordowali tutaj ok. 900 tys. osób. Większość z nich pochodziła z terenów Polski (z Warszawy, Białegostoku, Grodna, Kielc, Radomia, Łukowa, Częstochowy, Kozienic i wielu mniejszych miejscowości), ale także z Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Grecji, Jugosławii, Niemiec i ZSRS. Wymordowano tu także 2 lub 3 transporty Romów.
W uroczystości zorganizowanej z inicjatywy Żydowskiego Instytutu Historycznego wzięli udział przedstawiciele władz, m.in. podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Wojciech Kolarski, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma, ambasador Izraela w Polsce Anna Azari, a także przedstawiciele środowisk żydowskich.
„Bezwzględność, konsekwencja i rozmiary zbrodni Holokaustu (…) budzą po dziś dzień największe przerażenie. Ale nie wolno nam zamykać oczu, nie wolno nam nigdy zapomnieć. (…) Chcemy, byśmy zwłaszcza i my – współcześni i każde następne pokolenie dobrze rozumieli przyczyny tej tragedii. Jest to konieczne, abyśmy potrafili skutecznie zapobiegać zjawiskom, które w zalążku niosłyby groźbę jej powtórzenia. Dlatego niepodległa Polska czci pamięć ofiar Zagłady także po to, aby do podobnej zbrodni nie doszło nigdy więcej” – napisał w liście odczytanym podczas uroczystości prezydent RP Andrzej Duda.
Jak podkreślił wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin: to, że mamy na naszej polskiej ziemi to smutne poniemieckie dziedzictwo, (…) zobowiązuje. W pewnym sensie te miejsca uniwersalizują tragiczną, dramatyczną historię. Nie ma takich miejsc na świecie, w których z tak dojmującą siłą trzeba sobie zadawać pytania o dobro i zło, bohaterstwo i nikczemność, jak to.
Podczas uroczystości przypomniano, że 21 lipca 2017 r. w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego wiceminister Sellin podpisał list intencyjny na rzecz utworzenia na terenie byłego obozu zagłady Treblinka Muzeum – miejsca pamięci po niemieckim obozie zagłady i obozie pracy w Treblince.
– Jesteśmy w miejscu, w którym uśmiercono największą w dziejach Polski liczbę obywateli naszego kraju – ponad 700 tysięcy polskich Żydów – powiedział w wystąpieniu zastępca Prezesa IPN dr Mateusz Szpytma. – Olbrzymia większość z nich to wyznawcy religii mojżeszowej. Obok nich byli również wierni innych wyznań, w tym Żydzi-katolicy, jak np. Julian Eliasz Chorążycki – polski lekarz otolaryngolog i oficer Wojska Polskiego, weteran wojny polsko-bolszewickiej i organizator obozowego ruchu oporu, którego celem było wywołanie zbrojnego powstania w obozie (Chorążycki, przyłapany przez Niemców na przygotowaniach do nabycia broni od przekupionego ukraińskiego strażnika, w kwietniu 1943 został zamordowany lub, wedle innej wersji, popełnił samobójstwo, by nie ujawnić szczegółów planowanej akcji na torturach – przyp. red.).
Obecnej na uroczystości ambasador Izraela w Polsce Annie Azari wiceprezes IPN podziękował za uhonorowanie przez Instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata Polaków, którzy pomagali żydowskim uciekinierom z obozu. Wyraził też zadowolenie, że to miejsce będzie miało nareszcie opiekę Państwa Polskiego poprzez przejęcie Muzeum przez MKiDN.
Krystyna Willenberg, wdowa po ostatnim więźniu Treblinki Samuelu Willenbergu, zmarłym w 2016 r., wspomniała, że ostatnim marzeniem jej męża było „aby w Treblince powstało centrum edukacyjne, w którym historycy będą opowiadać o tym, co się tutaj działo”.
Podczas uroczystości otwarta została ścieżka edukacyjna „Obóz Zagłady Treblinka II” oraz wystawa „Kiedy słucham opowiadań z Treblinki, coś zaczyna dławić i dusić moje serce”. Na wystawie znalazły się relacje osób, które uciekły z obozu śmierci. Ich świadectwa skatalogowano w Podziemnym Archiwum Getta Warszawskiego, tzw. Archiwum Ringelbluma, które powstało z inicjatywy konspiracyjnego zespołu badawczego „Oneg Szabat”.
/wykorzystano materiały PAP/