E-Księgarnia
W dniu poprzedzającym uroczystości w Balatonboglár dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Adam Siwek w towarzystwie Katarzyny Ratajczak-Sowy, kierownika Wydziału Polityczno-Ekonomicznego Ambasady RP na Węgrzech, odwiedził kwaterę polskich żołnierzy i cywilnych uchodźców na cmentarzu Rákoskeresztúr w Budapeszcie. Dyrektor Siwek zapalił znicz przed centralnym krzyżem na kwaterze, a następnie udał się na pole grobowe, na którym spoczywają ofiary represji komunistycznych, głównie z okresu powstania węgierskiego w 1956 r. Tam, w pobliżu grobu premiera Imre Nagya, znajduje się wniesiony w 2006 r. polsko-węgierski pomnik z inskrypcją: W HOŁDZIE UCZESTNIKOM I OFIAROM POZNAŃSKIEGO CZERWCA I WĘGIERSKIEGO PAŹDZIERNIKA 1956 ROKU, WOLNOŚCIOWYCH ZRYWÓW PRZECIWKO KOMUNISTYCZNEMU TERROROWI KRWAWO TŁUMIĄCEMU WALKĘ O WOLNOŚĆ ZNIEWOLONYCH NARODÓW. Przed tym pomnikiem również zapłonął znicz od IPN.
Kolejne znicze zostały złożone na cmentarzu Farkasréti na grobach wielkich przyjaciół Polski i opiekunów polskich uchodźców po klęsce wrześniowej w 1939 r.: płk. Zoltána Baló – szefa XXI Departamentu Jeńców Wojennych i Internowanych w Ministerstwie Honwedów, jego następcy od października 1943 r. płk. Lóránda Utassyego i dr. Jozsefa Antalla seniora – kierownika Biura do Spraw Uchodźców.
W uroczystości odsłonięcia pomnika rtm. Witolda Pileckiego przed Domem Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Balatonboglár wzięli udział przedstawiciele najwyższych władz węgierskich: premiera rządu węgierskiego, ministra obrony oraz władze samorządowe z gospodarzem miejsca, burmistrzem Balatonboglár Miklósem Mészáros na czele. Stronę polską obok dyrektora BUWiM Adama Siwka reprezentował Ambasador RP w Budapeszcie dr hab. Jerzy Snopek z małżonką, kierownik Wydziału Konsularnego i Polonii Andrzej Kalinowski oraz płk Tomasz Trzciński Attache Obrony, Wojskowy i Lotniczy. Ponadto do Balatonboglár przybyli przedstawiciele polskich organizacji społecznych i kulturalnych na Węgrzech m.in. przewodniczącej Ogólnokrajowego Samorządu Polskiego na Węgrzech Marii Felfoeldi i szefowej Stowarzyszenia Katolików Polskich na Węgrzech pod wezwaniem św. Wojciecha Moniki Molnar. Wieniec na uroczystość przysłał Prezydent RP Andrzej Duda. Asystę zapewnili żołnierze Armii Węgierskiej. Wśród licznie zgromadzonych przyjaciół Polski był także Imre Molnar, węgierski historyk i dyplomata. Szczególnie miłym akcentem był udział węgierskiej młodzieży ubranej – mimo zimowej aury – w stroje ludowe oraz węgierskich skautów. Węgierscy gospodarze w serdecznych słowach dziękowali Instytutowi Pamięci Narodowej za ufundowanie pomnika zapewniając, że będą intensywnie działali na rzecz upowszechnienia wiedzy o upamiętnionym bohaterze wśród węgierskiego społeczeństwa, a sam pomnik będzie otoczony szacunkiem i opieką.
Wśród przeszło 100 tysięcy polskich uchodźców, którzy trafili na Węgry w 1939 r. było wiele osób młodocianych i dzieci. Utworzono dla nich 27 szkół, przy czym w Balatonboglár powstał centralny ośrodek kształcenia polskiej młodzieży na Węgrzech pod nazwą Polski Obóz Młodzieżowy. Szkoła działała w budynku mieszczącym dzisiaj Dom Przyjaźni Polsko-Węgierskiej. Placówkę zlikwidowali Niemcy po zajęciu Węgier 19 marca 1944 r., większość profesorów została osadzona w obozach koncentracyjnych. Była to podczas wojny jedyna szkoła polska za granicą, gdzie można było zdać maturę po polsku.
Rtm. Witold Pilecki jest symbolem II Rzeczypospolitej, państwa zniszczonego przez agresję współpracujących ze sobą zbrodniczych totalitaryzmów – sowieckiej Rosji i hitlerowskich Niemiec. Należał do pokolenia urodzonego pod zaborami, którego misją było odzyskanie przez Polskę niepodległości, a gdy to się dokonało – praca dla wielkości wolnej ojczyzny. Pokolenia wychowanego na ciągle żywych tradycjach powstań narodowych i ukształtowanego przez zawołanie „Bóg – Honor – Ojczyzna”.
Jacek Pawłowicz: Rotmistrz Witold Pilecki (1901–1948)
Harcerz, społecznik, oficer Wojska Polskiego i konspirator. Uczestnik walk o niepodległość Rzeczypospolitej. Po wybuchu II wojny światowej brał czynny udział w obronie Ojczyzny. Od listopada 1939 r. współtworzył Tajną Armię Polską. W latach 1940–1943 dobrowolny więzień w KL Auschwitz, gdzie założył organizację podziemną oraz dokumentował dramat więzionych i bestialstwo niemieckich oprawców. Po wypełnieniu misji i ucieczce, powrócił do walki zbrojnej. Uczestnik Powstania Warszawskiego, jeniec obozów w Lamsdorf i Murnau, a następnie żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Po wojnie wstąpił do II Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa we Włoszech. Po powrocie do zniewolonej przez Sowietów Polski, zaangażował się w działalność niepodległościową. Aresztowany przez komunistów, poddany brutalnemu śledztwu, po sfingowanym procesie został skazany na śmierć i zamordowany strzałem w tył głowy 25 maja 1948 r. w warszawskim więzieniu na Mokotowie. W lipcu 2006 roku Prezydent RP Lech Kaczyński w uznaniu zasług Witolda Pileckiego i jego oddania sprawom ojczyzny odznaczył go pośmiertnie Orderem Orła Białego. W 2013 roku Pilecki został awansowany do stopnia pułkownika.
IPN od 2020 r. przeprowadza akcję „Znicze pamięci w godzinę śmierci rotmistrza Witolda Pileckiego”, w czasie, której w ponad 30 miastach i miejscowościach przedstawiciele IPN oddają hołd rtm. Witoldowi Pileckiemu zapalając znicze w miejscach z nim związanych.
* * * *
Instytut Pamięci Narodowej od lat jest zaangażowany we współpracę z instytucjami węgierskimi na wielu polach. Na dorobek Instytutu składają się wspólne konferencje naukowe, publikacje, wystawy, wydarzenia związane z obchodami ważnych rocznic oraz opieka nad węgierskimi i polskimi miejscami pamięci.
19 września 2017 r. w Warszawie odsłonięty został pomnik upamiętniający węgierskich żołnierzy, którzy podczas Powstania Warszawskiego – jako formalni sojusznicy Niemców – nie tylko odmawiali walki z Polakami, ale też udzielali pomocy żołnierzom Armii Krajowej, dostarczając broń, amunicję, leki oraz pielęgnując rannych. Pomnik sfinansował BUWiM IPN.
Instytut Pamięci Narodowej sfinansował też nowy pomnik nagrobny bohatera Polski i Węgier ppłk. Antala Somssicha w Zalakomár na Węgrzech, który został odsłonięty 24 listopada 2017 r.
7 października 2021 w Budapeszcie odbyła się konferencja państw Grupy Wyszehradzkiej poświęcona opiece nad grobami wojennymi z okresu I wojny światowej. Wydarzenie związane z węgierską prezydencją w Grupie V4 organizował Instytut i Muzeum Historii Wojskowości Ministerstwa Obrony Węgier. Na zaproszenie gospodarzy w konferencji wziął udział dyrektor Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN Adam Siwek, który wygłosił referat o cmentarzach wojennych z lat 1914–1918 na ziemiach polskich w ujęciu historycznym oraz przedstawił system opieki nad grobami wojennymi oraz obowiązujące w Polsce prawodawstwo w tym zakresie.