Delegacja Biura z wizytą w Kazachstanie

W dniach 21-29 listopada br. delegacja Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN przebywała w Kazachstanie. Jednym z celów wizyty był udział w konferencji „Historia, która nas łączy” organizowanej przez Ambasadę RP w Nur Sułtanie upamiętniającej 85 rocznicę deportacji Polaków do Kazachstanu w latach 1936-1941.

W dniu 24 listopada w Nur-Sultanie odbyła się polsko-kazachstańska konferencja naukowa zorganizowana przez Ambasadę RP w Nur-Sultan poświęcona: 85. rocznicy deportacji Polaków do Kazachstanu; rocznicy deportacji sowieckich jeńców wojennych do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, wśród których byli Kazachowie a także obywatelom Kazachstanu, którzy zginęli w czasie II wojny światowej na terenie Polski.

Ze strony polskiej w spotkaniu wzięli udział przedstawiciele Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Instytutu Pamięci Narodowej RP, Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku oraz Instytutu Pileckiego w Warszawie. Ze strony kazachstańskiej uczestniczyli przedstawiciele Narodowego Wojskowo-Patriotycznego Centrum Sił Zbrojnych Republiki Kazachstanu, Instytutu Historii i Etnologii im. Walichanowa, Państwowej Komisji ds. Pełnej Rehabilitacji Ofiar Represji Politycznych Republiki Kazachstanu, Kompleksu muzealno-pomnikowego ofiar represji politycznych i totalitaryzmu „ALŻIR”, ANK ENU im. L.N. Gumilowa i inni eksperci.

W czasie konferencji Sylwia Kurzyp, naczelnik Wydziału Analiz Historycznych wygłosiła referat pt. Poszukiwania nieupamiętnionych miejsc pochówku - drogi Zygmunta Olechnowicza, zaś dr Ewa Kowalska z Wydziału Analiz Historycznych wygłosiła referat pt. Rodziny ofiar decyzji katyńskiej deportowane do Kazachstanu w 1940 r.

Konferencja posłużyła także jako platforma do nawiązania dalszej współpracy naukowej w dziedzinie badania zbrodni wojennych między Polską a Kazachstanem.

Dodatkowo w ramach poszukiwań nieupamiętnionych miejsc pochówku obywateli polskich w Kazachstanie zaplanowano wizje lokalne w kilku zamieszkiwanych przez Polaków miejscowościach. Rekonesans ten jest częścią większego projektu dot. nieupamiętnionych miejsc pochówku obywateli polskich na terenach b. ZSRR – a zarazem stanowi pierwszy etap na terenie Kazachstanu.

W wytypowanych miejscach zostały pochowane osoby deportowane w 1936 a także deportowani w 1940 roku obywatele polscy z terenów II RP. Deportowani w 1936 r. zostali osiedleni w większości w tak zwanych toczkach – przyszłych wsiach, które do wiosny 1936 r. nie istniały jeszcze na mapie. Według dotychczasowych ustaleń większość deportowanych osiedliła się w dwóch obwodach północno - kazachstańskim oraz karagandyjskim.

Kolejnym etapem pobytu w Kazachstanie była wizyta w Karagandzie, w miejscu pochówku Zygmunta Olechnowicza. Cennym doświadczeniem odnośnie lokalizacji miejsc pochówku Polaków w Obwodzie Karagandyjskim podzielili się z delegacją Biura Poszukiwań i Identyfikacji przedstawiciele miejscowej Polonii.

W czasie jednodniowego pobytu w Karagandzie delegacja Biura Poszukiwań i Identyfikacji odwiedziła również miejsce pamięci – Cmentarz ofiar obozu NKWD w Spassku, wśród których znajdują się także ofiary narodowości polskiej.

Ważnym zadaniem były spotkania z mieszkańcami, którzy mogą wskazać miejsca spoczynku oraz imiona i nazwiska osób, których groby już uległy zniszczeniu. Już 23 listopada 2021 r. Michał Nowak, przedstawiciel Wydziału Kresowego Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN, na zaproszenie Stowarzyszenia Polaków Obwodu Akmolińskiego wziął udział w spotkaniach ze świadkami historii oraz przedstawicielami Polonii. Celem spotkań było uzyskanie informacji odnośnie grobów Polaków na tutejszych cmentarzach. Udało się także odwiedzić groby Polaków, m.in. na cmentarzu w Kokszetau gdzie pochowany jest m.in. Dominik Krasnopolski, który został deportowany na teren Kazachstanu w 1936 roku.

We wsi Simferopolskoje odbyło się spotkanie z Polką, której przodkowie zostali tu zesłani. W swoich wspomnieniach przytaczała reakcje na pierwsze spotkanie z inną kulturą, strach przed przyszłością. Podkreślała także pomoc, którą okazali jej rodzinie Kazachowie. Spotkano się także z Panią Albiną Bajkowską, wdową po Wladimirze Bajkowskim - wojskowym, autorze książek historycznych, poecie, inicjatorze powstania pomnika poświęconego represjonowanym.

Dzięki staraniom pani Justyny Całczyńskiej, nauczycielki kierowanej przez ORPEG do pracy dydaktycznej w Kazachstanie, Michał Nowak wziął również w spotkaniu z dorosłymi osobami uczęszczającymi na kursy języka polskiego, na którym zaprezentował działalność Biura Poszukiwań i Identyfikacji oraz opowiedział o historii związanej z poszukiwaniem mogił Polaków. Spotkanie to było również okazją dla uczestników do zadawania pytań i dzielenia się opowieściami związanymi z historią rodzin.

Sylwia Kurzyp/IPN
fot. Sylwia Kurzyp/IPN, Ambadasa RP w Nur-Sułtanie
09.12.2021