logo IPNInstytut Pamięci Narodowej

Replika znaczka plebiscytowego „Śląsk nasz”

Replika znaczka wydana z okazji setnej rocznicy plebiscytu górnośląskiego 20 marca 1921 - 2021

W niedzielę 20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt, w którym mieszkańcy wypowiedzieli się czy życzą sobie przyłączenia tego regionu do Niemiec czy też do Polski. Głosowanie zarządzone zostało zgodnie z postanowieniem traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r., kończącego zmagania I wojny światowej i ustalającego nowy ład polityczny w Europie. W plebiscycie wzięło udział niecałe 1,2 mln osób - 97,5 % uprawnionych. 59,4 % opowiedziało się za przynależnością Górnego Śląska do Niemiec, a 40,3 % zagłosowało za Polską. Głosy oddawano ze pomocą kartek przygotowanych przez Międzysojuszniczą Komisję Rządząca i Plebiscytową na Górnym Śląsku z napisem Polska – Polen lub Deutschland – Niemcy. Każdy głosujący, po przyjściu do lokalu wyborczego, otrzymywał obie kartki oraz kopertę z aliancką pieczęcią. Za ważny głos uznawano wrzucenie do drewnianej urny wyborczej odpowiedniej kartki umieszczonej w kopercie. Drugą należało zniszczyć.

Plebiscyt na Górnym Śląsku poprzedziła wielomiesięczna kampania propagandowa, prowadzona przez obie zainteresowane strony. Przez ten czas dążenia Górnoślązaków, pragnących włączenia terenu do Rzeczypospolitej, popierali Polacy niemal z każdego zakątka kraju, uzasadniając to zarówno braterstwem i solidarnością z rodakami, jak również względami politycznymi i ekonomicznymi, tak ważnymi dla odradzającej się Polski. W wielu miastach na terenie całego kraju tworzono komitety pomocy, organizowano manifestacje, gromadzono pieniądze. Na początku 1921 r. w Warszawie zawiązał się Komitet Wielkiego Tygodnia Górnośląskiego, który za główny cel wyznaczył sobie „zebranie niezbędnych funduszów dla agitacji i walki wyborczej”. Jedną z jego inicjatyw było dobrowolne opodatkowanie się ludności Rzeczypospolitej przez zakup specjalnego znaczka z orłem państwowym według wzoru z 1919 r. i z napisem w otoku: „Śląsk nasz – Tak nam dopomóż Bóg! – 1921”. Okrągły znaczek bito w dwóch podstawowych wersjach: z mosiądzu o średnicy 22,5 mm, sprzedawanej za 50 marek oraz z cienkiej aluminiowej blaszki o średnicy 30 mm, przeznaczonej do kwestowania w szkołach – za 25 marek. Okrągły znaczek posiadał uszko do zawieszenia, przez które przetaczano kokardkę lub mocowano do podkładki. Komitet zakładał bowiem, że jako manifestacja ofiary złożonej na Górny Śląsk, a zarazem pamiątka narodowa, będzie noszony przez nabywców aż do dnia plebiscytu. Co ciekawe prócz wspomnianych dwóch podstawowych wersji w obieg wypuszczano również znaczki w kształcie rombu czy miedziane.

Powszechna danina na rzecz Śląska pod postacią opłaty jednakowej od każdego za znaczek […] Wielkiego Tygodnia, który jako dowód złożenia ofiary, każdy Polak winien nosić aż do plebiscytu.

Tygodnik Komitetu Zjednoczenia Górnego Śląska z Rzeczpospolitą Polską, Warszawa, dnia 10 lutego 1921 r., nr 1, rok 1

Znaczek bity był masowo i rozprowadzany przez kolejne tygodnie podczas różnych wydarzeń na terenie całej Rzeczypospolitej. Wydawano i kolportowano specjalne ulotki wzywające do jego zakupu i informujące o takiej możliwości, a w prasie w pojawiały się agitacyjne hasła oraz zachęty do udziału w organizowanych akcjach sprzedaży znaczka oraz relacje z przeprowadzonych zbiórek. Do samego tylko Krakowa Komitet dostarczył ponad 100 tys. jego egzemplarzy, które złożył na ręce Towarzystwa Obrony Kresów Zachodnich.

 

Pamiętaj o Górnym Śląsku! Chcesz Polski bogatej i silnej. – Przyczyń się ofiarą Swoją do zwycięstwa na G. Śląsku

Kup znaczek plebiscytowy: Śląsk nasz.

Kurier Poznański 1921, nr 58

 

Od Ciebie zależy zwycięstwo na G. Śląsku. Złóż grosz Twój na cele plebiscytowe! Kup znaczek plebiscytowy „Śląsk nasz”!

Kurier Poznański 1921, nr 59

 

Dziś egzemplarze znaczka znajdują się w zbiorach wielu muzeów na terenie całego kraju, przypominając o prowadzonych tam lokalnych akcjach propagandowych na rzecz przynależności Górnego Śląska do Polski. W swoich kolekcjach mają go również pasjonaci historii, a poszukiwacze skarbów odnajdują podczas wędrówek z wykrywaczem metali.

Z okazji setnej rocznicy plebiscytu górnośląskiego katowicki Oddział Instytutu Pamięci Narodowej wydał replikę znaczka. Od oryginału odróżnia ją wielkość, stop metalu z którego jest wykonana oraz mocowanie - znaczek nie posiada uszka lecz igłę z tzw. motylkiem, umożliwiającą przypięcie np. do ubrania. Do każdego egzemplarza dołączony jest kartonik z komentarzem historycznym.

Replikę można było odbierać w Przystanku Historia – Centrum Edukacyjnym Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach im. Henryka Sławika w ramach akcji edukacyjnej od 3 do 19 marca 2021 r. Obecnie nakład znaczka został wyczerpany. 

Aleksandra Korol-Chudy (OBEN Katowice)

 

 

 

 

Oryginały znaczków, wykorzystane jako ilustracje na kartoniku pochodzą ze zbiorów Muzeum Krakowa i Grzegorza Grześkowiaka. Projekt graficzny kartonika oraz tekst komentarza historycznego – Aleksandra Korol-Chudy (OBEN Katowice). Oryginalny znaczek wykorzystany do wykonania matrycy pochodzi ze zbiorów Grzegorza Grześkowiaka.

 

 

Opcje strony