Instytut Pamięci Narodowej Uczestnicy konspiracji uczniowskiej w województwie białostockim w latach 1947–1956. Informator personalny - Książki -

Andrzej Jarosław Puliński, Uczestnicy konspiracji uczniowskiej w województwie białostockim w latach 1947–1956. Informator personalny, Białystok – Warszawa 2020, 238 s., ISBN 978-83-8229-027-1

Działalność konspiracyjna polskiej młodzieży szkół średnich, a nawet podstawowych, w okresie powojennym stanowi pewien fenomen społeczny. Celem niniejszego informatora jest nie tylko przedstawienie owego zjawiska w aspekcie działalności konkretnych tajnych organizacji uczniowskich, ale także ukazanie losów poszczególnych uczestników tego ruchu w województwie białostockim. W pierwszej części książki zaprezentowano uwarunkowania, przesłanki i motywacje, jakimi kierowali się młodzi ludzie przy zakładaniu  tajnych związków o charakterze antykomunistycznym lub wstępowaniu do nich. Wskazano na inspiracje wypływające z przekonań religijnych, wartości patriotyczne wyniesione z domów rodzinnych, ideały promowane wśród członków Związku Harcerstwa Polskiego, a także motywy charakterystyczne dla okresu dojrzewania – chęć przeżycia przygody czy też buntu przeciw zastanym uwarunkowaniom społecznym. Przedstawiono również dane statystyczne: liczby uczestników konspiracji uczniowskiej, odsetek aresztowanych i skazanych przez poszczególne sądy, informacje o ich płci i pochodzeniu społecznym. Na kartach książki ukazano statystyczny obraz orzeczeń Wojskowego Sądu Rejonowego w Białymstoku wobec członków konspiracji młodzieżowej, opisano dalszą drogę skazanych konspiratorów, wymieniono miejsca odbywania wyroków, procedurę zwolnienia warunkowego. W pierwszej części pracy umieszczono opisy 32 organizacji konspiracyjnych stworzonych przez młodzież w województwie białostockim w okresie powojennym.

Druga, zasadnicza części książki zawiera ułożony alfabetycznie słownik biograficzny uczestników działalności konspiracyjnej. W poszczególnych notach biograficznych zamieszczono wszystkie podstawowe i dostępne dane odnoszące się do opisywanej osoby, w tym: imię i nazwisko,  pseudonim, dokładną datę i miejsce urodzenia oraz imię ojca. Uwzględniono dane o pochodzeniu społecznym, członkostwie w organizacjach społeczno-politycznych, wykształceniu, funkcjach i stopniach pełnionych w organizacji. Wymieniono daty zatrzymania i aresztowania, podstawy prawne oskarżenia i skazania, miejsca odbywania kary, daty zwolnienia z zakładów karnych oraz procedury związane z unieważnieniem procesu i orzeczeniami o odszkodowaniach i zadośćuczynieniu. Część biogramów została rozbudowana o dalsze losy osób, które zapisały się w dziejach lokalnych społeczności lub w latach późniejszych zaangażowały się w działalność grup opozycyjnych, np. NSZZ „Solidarność”.