Instytut Pamięci Narodowej Dokument „Potargana historia” - Aktualności -

Zapraszamy do obejrzenia  dokumentu „Potargana historia” w reż. Jędrzeja Lipskiego i Piotra Mielecha. Premiera filmu na naszym fanpage'u na Facebooku Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach oraz na kanale Youtube IPNtv Katowice miała miejsce 18 czerwca 2020 r. Film opowiada o odzyskiwaniu materiałów archiwalnych, które zostały zniszczone przez Służbę Bezpieczeństwa.

Produkcja: ML Produkcja 2007 na zlecenie Oddział IPN w Katowicach.

***

Na przełomie 1989 i 1990 r. funkcjonariusze SB niszczyli (poza oficjalnymi protokołami, czyli wbrew obowiązującym w MSW przepisom) część wytworzonych w tej instytucji materiałów – zarówno operacyjnych oraz administracyjnych, jak i pomocy ewidencyjnych. Nie sposób stwierdzić, ile dokumentów zostało w związku z tym przerobionych na makulaturę; wiadomo natomiast, ile z tych przeznaczonych do zniszczenia udało się uratować.

Najważniejsze dane dotyczące tych materiałów, przekazanych jesienią 2001 r. do Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN w Katowicach w workach ewakuacyjnych przedstawiają się następująco:

• decyzja ministra spraw wewnętrznych z 31 stycznia 1990 r. zatrzymuje niszczenie dokumentów w resorcie spraw wewnętrznych;
• Delegatura Urzędu Ochrony Państwa w Katowicach przejmuje po SB ok. 400 worków z materiałami aktowymi i rozpoczyna prace nad rozpoznaniem tego zbioru (na wniosek m.in. Prokuratury Wojewódzkiej w Katowicach, prowadzącej śledztwo mające na celu wyjaśnienie okoliczności śmierci górników z kopalni Wujek w grudniu 1981 r.);
• część odzyskanych, odtworzonych i uporządkowanych archiwaliów trafia ponownie do zasobu DUOP w Katowicach;
• DUOP przekazuje w 2001 r. do OBUiAD w Katowicach 267 worków ewakuacyjnych (o pojemności ok. 120 litrów każdy) zawierających przygotowane do zmakulowania materiały po b. SB. W workach znajdowały się przemieszane całe karty, potargane kartki, ścinki z niszczarek oraz zwykłe śmieci – pudełka po papierosach, sreberka z czekolad, stare gazety.

Działania podjęte przez archiwistów w 2002 r. polegały na dokonaniu wstępnej selekcji archiwaliów i przełożeniu ich do tekturowych pudeł. Od 2006 r. trwają prace nad odtwarzaniem, konserwacją i włączaniem do zasobu IPN ww. materiałów. W ich wyniku odzyskano ok. 19 000 jednostek archiwalnych (akta spraw operacyjnych, akta osobowych źródeł informacji oraz materiały administracyjne, materiały administracyjne, zdjęcia, wydawnictwa, druki ulotne). Zajmują one w sumie ok. 125 mb. Ponadto do zasobu włączono ok. 170 mb odtworzonych kart kartotecznych. Do opracowania pozostaje wciąż ok. 140 metrów bieżących materiałów aktowych i kartotecznych zachowanych w całości oraz w formie ścinków.

Do archiwaliów zasługujących na szczególną uwagę badaczy należą dokumenty z okresu powojennego (sprawy prowadzone przeciwko członkom AK, WiN, KWP, NSZ) oraz z lat 70-tych i 80-tych (NSZZ „Solidarność”, akta osób internowanych). Sporo jest materiałów dotyczących agentury, kontroli zakładów przemysłowych, fotografii wykonanych osobom śledzonym przez funkcjonariuszy SB, broszur, ulotek czy publikacji MSW. Wśród odzyskanych materiałów operacyjnych znalazło się też ponad tysiąc Teczek Ewidencji Operacyjnej na Księdza (tzw. TEOK); wobec masowego niszczenia tej dokumentacji w innych częściach Polski, uratowanie i włączenie do zasobu dużej liczby TEOK ma spore znaczenie.

Tzw. materiały z worów „doczekały się” już kilku artykułów naukowych i popularnonaukowych, dwóch filmów dokumentalnych („Potargana historia”, reż. Jędrzej Lipski i Piotr Mielech, 2007 oraz „Pocięty życiorys”, zrealizowany dla Programu 2 TVP w 2012 r. przez Julitę Wołoszyńską i Alexa Pavloviča) i międzynarodowej konferencji; stały się też powodem bliskiej współpracy fachowców z archiwów IPN i Instytutu Gaucka.

dr Anna Badura (Oddziałowe Archiwum IPN w Katowicach)