Rok 2016 przynosi kilka rocznic, które mocno odcisnęły się w powojennej historii Polski. Najbardziej pamiętna z nich przypomina o poznańskim buncie z czerwca 1956 r. i burzliwym Październiku, który doprowadził do pierwszej od ponad dekady tak daleko idącej zmiany w systemie władzy. Zakończył się stalinowski totalitaryzm, zmniejszyła się znacząco skala represji, poszerzyła się przestrzeń swobody. Trwała demokratyzacja jednak nie nastąpiła. W tym numerze „CzasyPisma” spoglądamy na niektóre śląskie konteksty roku 1956. Adriana Dawid szkicuje obraz październikowych przemian na Górnym Śląsku. Jarosław Neja ukazuje wydarzenia rewolucji w Budapeszcie z katowickiej perspektywy. Tomasz Kurpierz opisuje pozytywny epizod załamania się projektu kolektywizacji rolnictwa, zaś Adam Dziuba przygląda się negatywnej przemianie – postępującemu od 1957 r. odwrotowi od tzw. zdobyczy Października w lokalnej prasie.
Przypominamy też nie tylko to, co działo się 60 lat temu, ale i wydarzenia o dekadę wcześniejsze i o dekadę i dwie późniejsze. Rok 1946 dość słabo obecny jest jako moment przełomu w pamięci o powojennej Polsce. Tymczasem był to rok ważkich wydarzeń w sferze politycznej i społecznej: referendum, początek kampanii przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego, zamieszek antykomunistycznych z okazji święta 3 Maja. Te wydarzenia w skali górnośląskiej przypominają kolejne artykuły – Dariusza Węgrzyna, Adama Dziuby i Kamila Dworaczka. Z rokiem 1946 wiąże się też tragiczny koniec żołnierzy z oddziału Henryka Flamego „Bartka”. O odnalezieniu ich szczątków opowiada prof. Krzysztof Szwagrzyk, pełnomocnik prezesa IPN ds. poszukiwań miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego.
Także rok 1966 mocno zaznaczył się w dziejach PRL, przede wszystkim jako odsłona konfliktu na linii państwo – Kościół katolicki. Tłem sporu było Milenium Chrztu Polski i obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego. Kornelia Banaś odsłania jedną ze scen tego sporu na przykładzie ośrodka pielgrzymkowego w Piekarach Śląskich. Grzegorz Bębnik z kolei ukazuje, jak kreowana przez władze mitologia powstań śląskich wplotła się w państwowe obchody Tysiąclecia. Łucja Marek przedstawia sosnowiecki epizod konfliktu państwo – Kościół, który rozegrał się jednak dopiero w 1967 r.
W czerwcu 1976 r. Polską wstrząsnęły wystąpienia robotnicze m.in. w Radomiu i Ursusie. O tym, co działo się w tym czasie w par excellence robotniczym Górnośląskim Okręgu Przemysłowym pisze Bogusław Tracz. W województwie katowickim do protestów nie doszło, odbyły się za to największe w skali kraju wiece poparcia dla Edwarda Gierka.
I tym razem w „CzasyPiśmie” pomieściliśmy artykuły dotykające nieraz mocno odległych od siebie momentów górnośląskiej przeszłości. Swoiste spojrzenie z lotu ptaka na specyfikę naszego regionu przynosi wywiad z prof. Andrzejem Chwalbą z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przypominamy też postać ewangelickiej diakonisy Matki Ewy Tiele-Winckler, żydowskiego artysty rodem z Koźla – Heinricha Tischlera, opisujemy też pięć osób dość przypadkowo uwikłanych w dzieje obozu w Świętochłowicach-Zgodzie. Zaś Tadeusz Denkowski opowiada o swojej konspiracyjnej aktywności w antykomunistycznej organizacji „Kraj”. Przyczynek do opisu poziomu wykształcenia funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa przynosi artykuł Anny Badury pod znamiennym tytułem „Krutka brutka”. Również w tym numerze tekstom towarzyszy bogata warstwa ilustracyjna, m.in. za sprawą zdjęć Grupy Fotograficznej KARBON oraz fotoreportażysty Stanisława Jakubowskiego.
SPIS TREŚCI
- Adam Dziuba – W obronie demokracji i święta Konstytucji. Manifestacje trzeciomajowe w województwie śląskim w 1946 roku
- Kamil Dworaczek – „Kwiaty rzucane przez reakcję”. 3 maja 1946 roku w Gliwicach
- Dariusz Węgrzyn – Pierwsze oszustwo. Referendum z 30 czerwca 1946 roku w województwie śląskim
- Adriana Dawid – Górnośląski Październik ’56
- Tomasz Kurpierz – Kułacy i (de)kolektywizacja
- Jarosław Neja – Węgierskie epizody śląskiego Października 1956 roku
- Adam Dziuba – „Buntownicy” z dziennikarskimi legitymacjami. „Odwilż” i „ochłodzenie” w prasie w województwie stalinogrodzkim/katowickim w latach 1955–1957
- Grzegorz Bębnik – Kamieniem w Milenium. Okoliczności powstania Pomnika Powstańców Śląskich w Katowicach
- Kornelia Banaś – 1966 – Piekarskie Deo per Mariam gratias maximas
- Łucja Marek – „Straszny obraz państwa, które służy partii” – obchody Milenium Chrztu Polski w Sosnowcu (1967 rok)
- Bogusław Tracz – „Zawsze jesteśmy z Wami, towarzyszu Gierek”. Czerwiec 1976 roku w województwie katowickim
- Fotoreportaże Stanisława Jakubowskiego – Sebastian Rosenbaum, Bogusław Tracz
- Rozmowa z Krzysztofem Szwagrzykiem – Stary Grodków – największa mogiła Żołnierzy Wyklętych
- Adam Dziuba – „Doły śmierci” pod Starym Grodkowem
- Adam Dziurok – W Starym Grodkowie – wizja lokalna
- Adam Dziurok – Lekarz do zadań specjalnych
- Rozmowa z prof. Andrzejem Chwalbą – Na styku kultur. Wokół górnośląskiej specyfiki
- Anna Seemann-Majorek – „Dzielna kobieta – trudno o taką – jej wartość przewyższa perły”: Eva von Tiele-Winckler (1866–1930)
- Johanna Brade – Heinrich Tischler – nieznany artysta z Górnego Śląska
- Sebastian Rosenbaum – Pięć biografii z obozem w Świętochłowicach w tle
- Sebastian Ligarski – Codzienność powojennego Górnego Śląska w ogłoszeniach drobnych
- Rozmowa z dr. Tadeuszem Denkowskim – Od harcerza do więźnia Mokotowa
- Łucja Marek – Prasowe „niewypały” antyklerykalne
- Bogusław Tracz – Pozytywnie ustosunkowany uczeń Philipa Kapleau
- Kaja Świętochowska, Damian Cyfka – 95 lat EC „Szombierki”. Historia bytomskiej perły architektury przemysłowej
- Anna Badura „Krutka brutka”. Zmagania językowe funkcjonariuszy bezpieki
- Jarosław A. Krawczyk – Radzionków albo Górny Śląsk w pigułce
- Marcin Wiatr – Statek na mieliźnie. Kilka sygnałów SOS z wystawy o Górnym Śląsku
- Sebastian Rosenbaum – Wizerunki wojny
- Publikacje IPN w Katowicach