E-Księgarnia
W dniach 2–3października 2014 r w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki Przystanek Historiaw Warszawie, przy ul. Marszałkowskiej 21/25, odbyła sięmiędzynarodowa konferencja naukowa „Wina i kara. Społeczeństwa wobec rozliczeńzbrodni popełnionych przez reżimy totalitarne w latach 1939–1956".
Sesjęzorganizowały Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Warszawie i BiuroEdukacji Publicznej IPN (Centrala).
Czy totalitaryzmymogą poddać się rozliczeniom? Popełnionych przez nazistów i komunistów zbrodninie da się ani cofnąć, ani wymazać. W świadomości społecznej na całym świeciefunkcjonują obecnie najróżniejsze stanowiska odnoszące się do dziedzictwatotalitaryzmów, doświadczanego bezpośrednio lub pośrednio. Do dziś wiele państwboryka się także, mimo narastającego dystansu czasowego, z rozliczeniemprzeszłości, rzutującym nieraz bardzo wyraźnie na bieżące życie polityczne ispołeczne. Próby podobnych rozliczeń podejmowano zarówno zaraz po zakończeniudziałań wojennych, jak i w ograniczonym zakresie po 1956 r.
Koncepcjasympozjum została stworzona w oparciu o dwa porządki czasowe. Pierwszym jestczas zbrodni, popełnionych przez hitlerowskie Niemcy i ZSRS w okresie II wojnyświatowej oraz przez władze komunistyczne od zakończenia wojny do roku 1956 –momentu częściowego odejścia od stalinowskich opresji. Drugi, ważniejszyporządek czasowy obejmuje dłuższy okres całej powojennej historii Europy (iświata), aż po dzień dzisiejszy. To w nim rozgrywały się rozliczenia z owymizbrodniami i w nim kształtowała się społeczna świadomość dziedzictwatotalitaryzmów.
Dwoistośćporządków czasowych znalazła swoje odzwierciedlenie w układzie tematycznymkonferencji. Dlatego przewidziane w każdym module rozważania i analizy,wychodząc od logiki chronologicznej i geograficznej, zostały poprowadzone aż dosytuacji dzisiejszej.
Zasadniczym celemkonferencji było stworzenie charakterystyki rozliczeń zbrodni popełnionychprzez hitlerowską Rzeszę i ZSRS – niemniej te dwa państwa nie były jedynymprzedmiotem analiz. Z oczywistych względów zbrodnie przez nie popełnioneoddziaływały na inne kraje: od państw bałtyckich po Francję. W ramachporównania zasygnalizowane zostały kwestie rozliczeń z wojenną przeszłościąreżimów, którym bliżej było do autorytaryzmu niż do totalitaryzmu: Japonii iWłoch.
Realizacjapowyższej koncepcji wymagała interdyscyplinarnego ujęcia, możliwego dziękiskompletowaniu międzynarodowego zespołu badaczy różnych specjalności:historyków, politologów, socjologów czy antropologów.
Wygłoszonepodczas konferencji referaty pozwalają uzmysłowić sobie skomplikowany iwielowątkowy charakter problematyki rozliczeń z totalitarną (kolaboracyjną,zbrodniczą) przeszłością. Takie rozliczenia dotyczą nie tylko sfery sądowej,ale również politycznej, społecznej i kulturalno-światopoglądowej. Wniosek,jaki nasuwa się po wysłuchaniu wszystkich uczestników, jest niestetypesymistyczny: okazuje się, że praktycznie wszędzie: od Niemiec, przez Bałkany,po Rosję i Japonię w rozpatrywaniu kwestii winy i kary nie tyle chodzi odotarcie do prawdy i zdefiniowanie winowajców i ofiar, co o realizacjęaktualnych celów politycznych i potwierdzenie subiektywnej pamięci społecznej.Dlatego trudno uznać temat „winy i kary" za zamknięty. Zarazem fakt, że badaczez różnych krajów i reprezentujący różne specjalizacje potrafią dyskutować,dostrzegając uniwersalne ograniczenia procesu rozliczeń, można uznać zaoptymistyczne zjawisko.
Efektem sesjibędzie publikacja, w której znajdą się wszystkie zaprezentowane referaty wrozbudowanej formie.