E-KsięgarniaBiałorusini – druga pod względem liczebności mniejszość narodowa w Polsce – to głównie mieszkańcy południowej i wschodniej części woj. podlaskiego.
Stosunki polsko-białoruskie w latach wojny i w okresie powojennym nie miały tak tragicznego przebiegu jak stosunki polsko-ukraińskie, ale nie brak było w nich dramatycznych momentów i napięć: zbrodnie we wrześniu 1939 r., problem współpracy z okupantami (sowieckimi i niemieckimi), stosunek Białorusinów do „władzy ludowej” po 1944 r. i stosunek polskiego podziemia niepodległościowego do ludności białoruskiej – są to tematy, które nadal budzą emocje. Niektóre z nich są także przedmiotem śledztw prowadzonych przez Okręgową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
W konferencji zorganizowanej przez OBEP IPN w Białymstoku, która spotkała się z dużym zainteresowaniem mediów, uczestniczyli historycy z różnych środowisk, w tym członkowie Białoruskiego Towarzystwa Historycznego. Podczas sesji przedstawiono najnowszy stan badań na temat stosunków polsko-białoruskich w woj. białostockim w latach 1939-1956. Konferencję otworzył wiceprezes IPN Janusz Krupski.
W pierwszym dniu konferencji, poświęconym zagadnieniom związanym z sowiecką i niemiecką okupacją Białostocczyzny, największą polemikę wywołał referat dr Heleny Głogowskiej obrazujący białoruskie życie kulturalne pod okupacją niemiecką. Sporną kwestią był problem, gdzie kończy się współpraca w sferze rozwoju kultury i sztuki a zaczyna się kolaboracja. W drugim dniu konferencji historycy zajęli się problematyką stosunków polsko-białoruskich w latach 1944-1956. Jak można się było spodziewać, największe emocje wywołały referaty poświęcone udziałowi osób narodowości białoruskiej w aparacie represji (UB) oraz kontaktom polskiego podziemia niepodległościowego z ludnością białoruską. Większość zgodziła się, że represje, jakie dotknęły Białorusinów z rąk oddziału kpt. Romualda Rajsa ps. „Bury” były wydarzeniem odosobnionym, którego nie można identyfikować z postawą całości polskiego podziemia.
Konferencja została bardzo dobrze oceniona przez uczestników, zarówno zawodowych historyków, jak i uczestniczących w niej kombatantów. Wszyscy zauważyli coraz większą zbieżność opinii historyków polskich i białoruskich na tematy najnowszej historii Polski. Jednocześnie podkreślano potrzebę dalszych debat nad niektórymi, ciągle nie do końca wyjaśnionymi tematami. Ową potrzebę szczególnie wyraźnie widać było w częściach konferencji poświęconych na dyskusję, gdyż żadna z nich nie skończyła się w planowanym czasie. Dyskusja była na tyle ważna i konkretna, że organizatorzy konferencji postanowili w planowanym wydawnictwie opublikować ją w całości.
Na konferencji referaty wygłosili:
11.12. – czwartek
-
Dr Jan Jerzy Milewski (IPN Białystok) – Władze państwowe i społeczeństwo polskie wobec kwestii białoruskiej w końcu lat trzydziestych
-
Dr Marek Wierzbicki (ISP PAN Warszawa) – Białorusini wobec władz sowieckich i Polaków w latach 1939-1941
-
Dr Wojciech Śleszyński (UwB) – Polacy wobec władz sowieckich i Białorusinów w latach 1939-1941
-
Dr Jerzy Turonek (Warszawa) – Stosunki polsko-białoruskie w okręgu białostockim w latach okupacji niemieckiej
-
Dr Henryk Piskunowicz (Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie) – Polskie podziemie a kwestia białoruska 1941-1944
-
Dr Helena Głogowska (UwB) – Białoruskie życie kulturalne na Białostocczyźnie w latach 1941-1944
12.12. – piątek
-
Prof. dr hab. Eugeniusz Mironowicz (UwB) – Polityka władz PRL wobec Białorusinów. Białorusini wobec władzy ludowej (1944-1956)
-
Piotr Łapiński, Paweł Kalisz (IPN Białystok) – Polskie podziemie niepodległościowe wobec ludności białoruskiej na Białostocczyźnie po 1944 r. (zarys problematyki)
-
Sławomir Iwaniuk (Archiwum Państwowe w Białymstoku) – Represje polskiego podziemia wobec ludności białoruskiej po 1944 r.
-
Tomasz Danilecki (IPN Białystok) – Funkcjonariusze narodowości białoruskiej w PUBP w Bielsku Podlaskim w latach 1944-1956
-
Marcin Zwolski (IPN Białystok) – Rywalizacja zawodowa Polaków i Białorusinów w więziennictwie białostockim po 1944 r.
-
Dr Krzysztof Sychowicz (IPN Białystok) – Władza ludowa a Kościół prawosławny w woj. białostockim w latach 1944-1956
-
Prok. Dariusz Olszewski (IPN Białystok) – Informacja o śledztwach prowadzonych przez OKŚZpNP (wątek stosunków polsko-białoruskich)