E-Księgarnia
Prezes IPN dr Łukasz Kamiński podczas briefingu w związku z 15-leciem IPN (fot. Aleksandra Wierzchowska)
15 lat Instytutu Pamięci Narodowej w liczbach
InstytutPamięci Narodowej został powołany do życia na mocy ustawy z dnia 18 grudnia1998 r. Działalność swoją rozpoczął 8 czerwca 2000 r. wraz z wyborem prof. LeonaKieresa na pierwszego prezesa IPN. Preambuła ustawy powołującej IPNwymienia jako zadania Instytutu kultywowanie pamięci o ofiarach i bohaterachwalki z okupantami podczas II wojny światowej oraz walki o niepodległy byt PaństwaPolskiego po jej zakończeniu. W dokumencie jest mowa o obowiązku ściganiazbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i zbrodni wojennych oraz o koniecznościzadośćuczynienia ich ofiarom i ujawnienia bezprawnych działań państwakomunistycznego.
9 grudnia2005 r. Sejm wybrał drugiego prezesa Instytutu, został nim prof. JanuszKurtyka, który zginął w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r. 10czerwca 2011 r. Sejm wybrał na prezesa IPN dr. Łukasza Kamińskiego.
* * *
InstytutPamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemuzajmuje się najnowszą historią Polski oraz rozrachunkiem ze zbrodniami z czasówII wojny światowej i komunizmu. IPN jest wielkim archiwum XX-wiecznej historiiPolski, placówką badawczą i centrum edukacyjnym, prokuraturą ścigającą sprawcówzbrodni oraz instytucją, która bada zgodność z prawdą oświadczeń lustracyjnychkandydatów na funkcje publiczne.
15-letnidorobek IPN to przeszło 90 kilometrów zgromadzonych archiwaliów, 1 794publikacje, 453 wystawy, 817 konferencji i 30 edukacyjnych portaliinternetowych. To także ponad 103 tysiące przesłuchanych świadków i 508osób objętych aktami oskarżenia, w efekcie których sądy skazały 137 osób. IPNprzeanalizował 53 235 oświadczeń lustracyjnych i opracował, cały czasuaktualniane, internetowe katalogi: funkcjonariuszy komunistycznych organówbezpieczeństwa, osób inwigilowanych, osób na kierowniczych stanowiskach wczasach PRL i ludzi sprawujących dziś najważniejsze funkcje publiczne.
* * *
Pionarchiwalny IPN –Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów (BUiAD) gromadzi i opracowujeakta komunistycznych organów bezpieczeństwa (PRL i ZSRS z lat 1939–1956) idokumenty niemieckich władz okupacyjnych z czasów II wojny światowej. Udostępniaje ofiarom represji oraz naukowcom i dziennikarzom.
ArchiwumIPN zgromadziło 90 412,11 metrów bieżących dokumentów, z czego 31 065,23mb przechowywanych jest w Warszawie. Przez 15 lat działalności archiwalnejBUiAD zrealizowało 956 303wnioski o udostępnienie dokumentów. Udostępniono 2 425 265 jednostek archiwalnych.
BUiADwspółpracuje z zagranicznymi archiwami i ośrodkami dokumentacyjnymi. W ramachtej współpracy z Czech,Francji, Gruzji, Izraela, Litwy, Rumunii, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii,Ukrainy i Wielkiej Brytanii trafiło do Polski 664 410 kopii dokumentów (7 072 jednostki archiwalne), w większości cyfrowych, obrazującychlosy obywateli Polski podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu.
Pionarchiwalny Instytutu osiągnął istotne sukcesy w digitalizacji zbiorów.Repozytorium cyfrowe Instytutu należy do największych w kraju. Zdigitalizowano 312 645 jednostek archiwalnych (27 195 056 plikówcyfrowych). Postać cyfrową otrzymało 243 831 fotografii. Zdigitalizowano również 4 783 840 kart kartotecznych (11 258 993 plików cyfrowych),a także filmy – 1 175jednostek archiwalnych i nagrania – 1 202 jednostki archiwalne.
Wstrukturze BUiAD funkcjonują Centrum Udzielania Informacji o Ofiarach II WojnyŚwiatowej oraz Indeks represjonowanych przez organa władzy sowieckiej w latach1939–1956. Pion archiwalny IPN opracowuje do publikacji zbiory dokumentów orazwydaje rocznik „Przegląd Archiwalny IPN”.
* * *
BiuroEdukacji Publicznej (BEP) prowadzi badania naukowe oraz działalność edukacyjną i wydawniczą.Organizuje konferencje naukowe i zbiera relacje świadków historii. Wydajeksiążki i czasopisma naukowe i popularne. Organizuje dla różnych odbiorcówszkolenia, wykłady, pokazy filmów, wystawy i konkursy, przygotowuje materiałyedukacyjne, w tym multimedialne i internetowe, dla uczniów i nauczycieli.
Najkrótszestatystyczne podsumowanie 15-letniej działalności pionu edukacyjno-naukowegoIPN to 1 794 publikacje – zarówno książki, jak i czasopisma („Biuletyn IPN”,„Pamięć i Sprawiedliwość”, „Pamięć.pl”, „Aparat Represji w Polsce Ludowej1944–1989”, „CzasyPismo”), z czego 638 woluminów wydała Centrala IPN, a 1 156opublikowały poszczególne oddziały Instytutu. IPN przygotował 453 wystawy, były one prezentowanełącznie 6 763 razy, w co należy wliczyć 288 prezentacji zagranicznych. W ciąguminionych 15 lat Instytut zorganizował 817konferencji, w tym 95 międzynarodowych. Jeśli wziąć pod uwagę wszystkieformy działań edukacyjnych Instytutu (konkursy dla młodzieży, wykłady, szkolenia dla nauczycieli, warsztaty,pokazy filmów historycznych wraz z prelekcjami, rajdy edukacyjne, zajęcia dladzieci, kursy przygotowawcze dla maturzystów itp.), to ich suma sięga 35tysięcy!
IPNstworzył 30 edukacyjnych portaliinternetowych. Niezależnie od stale rozbudowywanej strony ipn.gov.pl oraz najważniejszegoportalu edukacyjnego pamieć.pl pracownicy Instytut przygotowali szereg portalitematycznych. Niektóre z nich (truthaboutcamps.eu, zbrodniawolynska.pl i inne) przygotowanow kilku wersjach językowych. Dotyczą one ważnych osób (m.in. rotmistrz Pilecki,ks. Jerzy Popiełuszko, „Inka”) i wydarzeń historycznych (Wrzesień 1939,Czerwiec '76, stan wojenny) czy priorytetowych projektów Instytutu („Śladamizbrodni”, „Poszukiwania nieznanychmiejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego 1944–1956”).
* * *
Pionśledczy IPN – Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zajmuje się ściganiem zbrodninazistowskich i komunistycznych z lat 1939–1990, zbrodni wojennych i zbrodniprzeciwko ludzkości. Prokuratorzy IPN są zobowiązani prowadzić śledztwa nawetwtedy, gdy sprawcy zbrodni nie żyją. Ich celem jest wówczas wyjaśnienieokoliczności popełnionych zbrodni oraz ustalenie ofiar. To ważne dla ich rodzin.Z dorobku pionu śledczego korzystają także badacze historii najnowszej.
Pionśledczy Instytutu w ciągu minionego 15-lecia zakończył decyzją merytoryczną 14 506śledztw, w trakcie których przesłuchano 103334 świadków, zarzuty przedstawiono 932 osobom. Prokuratorzy IPN skierowalido sądów 326 aktów oskarżenia,którymi objęto 508 osób. Napodstawie tych aktów oskarżenia sądy dotychczas skazały 137 osób. Wobec 140 osób postępowania zostały umorzone z powoduprzedawnienia, wobec 62 – z powodu amnestii, wobec 60 – ze względu na śmierćosoby oskarżonej. 33 osoby zostały w efekcie postępowań sądowych uniewinnione.
* * *
Zadanialustracyjnepowierzono IPN, na mocy ustawy sejmowej, w 2007 roku. Biuro Lustracyjne badazgodność z prawdą oświadczeń lustracyjnych kandydatów na funkcje publiczne. Dlaprzejrzystości życia publicznego każdy z nich musi wypełnić oświadczenielustracyjne, tj. przekazać oficjalną informację czy współpracował zkomunistycznymi organami bezpieczeństwa lub był ich funkcjonariuszem.
W ciągu 8lat do Biura Lustracyjnego wpłynęło 368 000oświadczeń lustracyjnych. Wobec 53 235 rozpoczęto czynności sprawdzające,mające na celu analizę ich prawdziwości. 50 324 oświadczenia nie wzbudziłyżadnych wątpliwości. Do sądu skierowano 821 wniosków o wszczęcie postępowanialustracyjnego, z czego 111 spraw jest na wokandzie, a 710 już zakończono. W 468 przypadkach sąd podzielił zdanieprokuratora Biura Lustracyjnego, orzekając, że miało miejsce kłamstwolustracyjne.
PonadtoBiuro Lustracyjne publikuje w Internecie cztery katalogi z danymi osobowymi. W kataloguosób dziś pełniących funkcje publiczne opublikowano dotychczas dane 5 527 osób,w katalogu funkcjonariuszy komunistycznych organów bezpieczeństwa – 43 585osób, w katalogu inwigilowanych w czasach PRL opublikowano informacje o 8 772osobach, w katalogu osób pełniących najważniejsze stanowiska partyjne ipaństwowe PRL – o 18 949 osobach.
* * *
Od 2011roku IPN prowadzi ogólnopolski projekt badawczy „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego1944–1956”. Partnerami Instytutu w tym przedsięwzięciu są MinisterstwoSprawiedliwości, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Pomorski UniwersytetMedyczny, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Polska Baza Genetyczna OfiarTotalitaryzmów, Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie.
Projektzmierza do ustalenia lokalizacji grobów osób straconych i zamordowanych wlatach stalinizmu, ekshumacji i identyfikacji odnajdywanych szczątków. Łączniena terenie kwatery „Ł” Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie i Aresztu Śledczegow Białymstoku, a także w wielu innych miejscach udało się odnaleźć szczątki kilkusetzamordowanych. Dotychczas 41 osób spośród nich odzyskało tożsamość.
* * *
IPNwspółpracuje z wieloma partnerami zagranicznymi, zwłaszcza z Europy, Izraela iUSA. Efektem są różnorodne wspólne działania: konferencje naukowe, publikacje iwymiana archiwalna, prezentacja wystaw Instytutu zagranicą i projektyedukacyjne, zwłaszcza skierowane do Polaków za granicą.
W ciągu15 lat IPN zawarł kilkadziesiąt umów o współpracy z rozmaitymi partneramizagranicznymi. Wymienić tu należy porozumienia z Amerykańskim Muzeum Holocaustui izraelskim Instytutem Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem. Rozwijanajest współpraca z instytucjami polskimi i polonijnymi (Studium PolskiPodziemnej, Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, TowarzystwoHistoryczno-Literackie w Paryżu, Muzeum Polskie w Rapperswilu). Trzebaodnotować, podpisane przez IPN, porozumienia wielostronne (jak zrzeszająca 20instytucji z krajów europejskich Europejska Platforma Pamięci i Sumienia czygrupująca 7 państw Sieć Europejskich Instytucji Posiadających Archiwa TajnejPolicji).
Ponadto podpisanoszereg umów o współpracy z instytucjami pokrewnymi z państw naszego regionu,m.in. węgierskim Komitetem Pamięci Narodowej, Ukraińskim Instytutem PamięciNarodowej, Litewskim Archiwum Akt Specjalnych, słowackim Instytutem PamięciNarodu i niemieckim urzędem Pełnomocnika Federalnegodo spraw Materiałów Państwowej Służby Bezpieczeństwa NRD (tzw. Instytut Gaucka).Współpracujemy również z Woodrow Wilson International Center forScholars.
* * *
Podpatronatem Prezesa IPN działa, utworzona we współpracy ze Światowym ZwiązkiemŻołnierzy AK, sieć Klubów Historycznych im. gen. Stefana Roweckiego „Grota”.Corocznie za zasługi w upamiętnianiu historii Polski i Polaków Prezes IPNwręcza nagrody Kustosz Pamięci Narodowej oraz ich regionalne odpowiedniki – nagrodyŚwiadek Historii. We współpracy z TVP i Polskim Radiem IPN organizuje konkursKsiążka Historyczna Roku, a we współpracy z Instytutem Historii PAN – konkursNajlepszy Debiut Historyczny Roku. Najlepsze audycje radiowe i dokumentalnefilmy historyczne konkurują o nagrodę IPN Audycja Historyczna Roku.
Od 2010roku Prezes IPN występuje do Prezydenta RP z wnioskami o przyznanie zasłużonymdziałaczom opozycji z lat 1956–1989 wyjątkowego odznaczenia państwowego –Krzyża Wolności i Solidarności.
11oddziałów IPN: w Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi,Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Wrocławiu i Warszawie owocnie współpracuje zróżnymi instytucjami iorganizacjami, przede wszystkim na niwie edukacji. Ich partnerami sąwładze samorządowe, szkoły wszystkich typów, domy kultury, bibliotekipubliczne, archiwa, parafie, stowarzyszenia i fundacje czy zakłady karne. Wskali kraju w ciągu 15 lat działalności IPN podjął różnego typu współpracę naszczeblu regionalnym bądź lokalnym z kilkoma tysiącami podmiotów.