Nawigacja

Teksty o historii

Protest Rządu RP na Uchodźstwie wobec masowego mordowania Żydów

  • Uchwała Rady Narodowej RP
    Uchwała Rady Narodowej RP
  • Stanisław Mikołajczyk
    Stanisław Mikołajczyk
  • Deportazja warszawskich Żydów do Treblinki, Umschlagplatz
    Deportazja warszawskich Żydów do Treblinki, Umschlagplatz

W czasie II wojny światowej władze RP na emigracji podejmowały zabiegi dyplomatyczne w celu rozpowszechniania informacji o dokonywanej przez Niemców na okupowanych ziemiach polskich zagładzie Żydów, wyrażenia protestu wobec tych zbrodni, a także okazania solidarności z ofiarami. Jednym z przejawów tej działalności było podjęcie 27 listopada 1942 roku uchwały Rady Narodowej RP „wobec masowego mordowania ludności żydowskiej w Polsce”.

Przemówienie wicepremiera Stanisława Mikołajczyka podczas posiedzenia Rady Narodowej RP [fragment] – Londyn, 27 listopada 1942

Rząd Polski staje w obronie wszystkich swych obywateli, bez względu na wyznanie i na narodowość, i czyni to w imię tak interesów państwowych, jak w imię uczuć ludzkich i zasad chrześcijańskich. Łączą się z nim Polacy w Kraju i na obczyźnie. Na zjeździe Rady Polonii w Buffalo w Ameryce na wniosek ks. Szubińskiego uchwalono protest przeciw ghettom i bestialskim prześladowaniom Żydów w Polsce. Takie jest stanowisko Polaków!

(…)

Oby protest Rządu i protest Rady Narodowej reprezentującej wszystkie odłamy narodu polskiego wstrząsnął sumieniem świata, oby trafił wszędzie tam, gdzie ważą się decyzje, przyspieszające działania wojenne, by wołał o intensywniejsze ratowanie ludzi jeszcze żyjących, by po stronie alianckiej wzmocnił pragnienie kary za zbrodnie, przestrzegając zbirów, że pilnie śledzeni i rejestrowani, nie ujdą zasłużonej kary i rychło twardą rękę na swych grzbietach odczują.

Uchwała Rady Narodowej RP w sprawie masowych niemieckich mordów ludności żydowskiej w okupowanej Polsce [fragment] – Londyn, 27 listopada 1942

Rada Narodowa RP uroczyście oświadcza: Naród Polski nadal jak dotąd bohaterską swą postawą w Kraju gromadzi i ostrzy wśród niewymownych cierpień siły swe na dzień kary sprawiedliwej. Rada Narodowa RP zwraca się do wszystkich Narodów Alianckich, do wszystkich narodów cierpiących dziś wraz z Narodem Polskim pod knutem niemieckim, by wspólnymi siłami podjęły natychmiast akcję przeciw temu podeptaniu i zbeszczeszczeniu moralności i zasad ludzkości przez Niemców i przeciw eksterminacji Narodu Polskiego i Narodów, której najpotworniejszym wyrazem są ostatnie masowe mordy popełniane na Żydach w Polsce i w całej przez Hitlera gnębionej Europie.

Wszystkim umęczonym i cierpiącym w Polsce zarówno polskiej jak i żydowskiej ludności, biorącej udział w walce o odzyskanie wolności i w przygotowaniu wymiaru sprawiedliwości dla zbrodniarzy niemieckich – śle Rada Narodowa RP słowa otuchy i niezłomnej wiary w odzyskanie wspólnej wolności.

Nadchodzi dzień zwycięstwa i kary.

* * *

Niemiecką akcję Zagłady Żydów przeprowadzano w kilku etapach. ­– Ten najstraszliwszy rozpoczął się częściowo już w roku 1941 na Kresach. Na pozostałym terytorium okupowanej Polski Niemcy kontynuowali go na wiosnę następnego roku, m.in. w ramach akcji „Reinhardt”. Proces eksterminacji był szczególnie widoczny, gdy przystąpiono do likwidacji getta warszawskiego, 22 lipca 1942 roku – przypomina dr Mateusz Szpytma, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej.

Zwraca uwagę, że Rząd RP na Uchodźstwie, na bieżąco informowany przez polskie podziemie, starał się w miarę swoich możliwości reagować. – Pamiętajmy, że nie miał realnej władzy (możliwości Polskiego Panstwa Podziemnego byly bardzo ograniczone) na terenie, na którym dochodziło do zbrodni na Żydach. Wydawał głównie oświadczenia, protesty. Świadomość władz emigracyjnych dotycząca tego, co się dzieje na okupowanych przez Niemców ziemiach polskich, była jednak mimo wszystko wysoka. Wszystko dzięki doskonałemu wywiadowi w postaci agend Polskiego Państwa Podziemnego – podkreśla były dyrektor Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej.

Jak przypomina, pierwsze działania, w formie protestu wobec ograniczania praw Żydów, emigracyjny Rząd RP podjął jeszcze na początku wojny. – Na uwagę zasługuje m.in. wydanie 17 kwietnia 1940 roku przez rządy Polski, Wielkiej Brytanii i Francji wspólnej deklarację przeciw „okrutnemu prześladowaniu Żydów”, podjętej, co istotne, z polskiej inicjatywy. W tym czasie Niemcy nie przeprowadzali jeszcze systematycznej eksterminacji narodu żydowskiego, choć już wówczas stanowisko Rządu RP było jasne i stanowcze. W dokumencie napisano wprost, że „do prześladowań Polaków dołącza się okrutne traktowanie ludności żydowskiej”. Na uwagę zasługuje też deklaracja z 3 listopada 1940 roku, złożona przez polskiego ministra pracy i opieki społecznej Jana Stańczyka, który stwierdził, że Żydzi, walczący w Polskich Siłach Zbrojnych, mają „niezaprzeczalne prawo do dobrobytu i szczęścia w wyzwolonej Ojczyźnie” – wyjaśnia dr Szpytma.

Do Londynu dochodziły także szczegółowe dane dotyczące likwidacji warszawskiego getta – w przemówieniu wicepremiera Mikołajczyka z 27 listopada 1942 roku czytamy, że w przeciągu niecałych trzech miesięcy od rozpoczęcia przez Niemców wielkiej akcji likwidacyjnej na terenie zamkniętej dzielnicy żydowskiej w Warszawie wywieziono na śmierć ponad 260 tys. spośród wszystkich 400 tys. Żydów, zamieszkujących getto. Jak podkreślił Mikołajczyk, masowe mordy na ludności żydowskiej odbywały się na całym terenie okupowanym, a zbrodnie dokonywane przez Niemców obejmowały także Żydów – mieszkańców innych państw.

Warto też pamiętać o nocie ambasadora RP w Londynie Edwarda Raczyńskiego do Rządów Narodów Zjednoczonych z 10 grudnia 1942 roku – w języku angielskim dyplomata informował wówczas świat o skali eksterminacji narodu żydowskiego. – Niestety, w informacje, które rozpowszechniał Rząd RP, władze innych państw nie wierzyły. Najlepszym tego przykładem była ściana milczenia, z jaką spotkał się emisariusz Jan Karski, który dotarł z wiadomościami o zagładzie Żydów m.in. do prezydenta USA Franklina D. Roosevelta ­– podsumowuje wiceprezes Instytutu.

do góry