Instytut Pamięci Narodowej 30 lat w służbie Polsce – jubileusz Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej - Aktualności -

Wystawa „Bogu i Polsce. Harcerstwo niepokorne i niezależne w »Polsce Ludowej«” (1945–1990)

Wystawa jest poświęcona dziejom harcerstwa w PRL, tj. od 1945 do 1990 roku. Jej celem jest przedstawienie losów polskiego harcerstwa w okresie po II wojnie światowej w państwie komunistycznym. Szczególny nacisk został położony na lata 1980–1989, kiedy niezależne od władz komunistycznych środowiska harcerskie odrodziły się, wysuwając postulat odnowy Związku Harcerstwa Polskiego w oparciu o tradycyjne harcerskie ideały. Pierwsza część wystawy, zatytułowana „Harcerstwo zniewolone”, ukazuje politykę władz komunistycznych wobec ZHP, jego zniszczenie w 1950 roku, próby odrodzenia w 1956 r., a następnie podporządkowanie przez PZPR i przekształcenie w upolitycznioną, zbiurokratyzowaną organizację młodzieżową. Druga część pod tytułem „Harcerska „Solidarność” dotyczy zagadnienia środowisk, ruchów i organizacji harcerskich, powstałych na fali solidarnościowego buntu z sierpnia 1980 roku. „Harcerstwo stanu wojennego” to kolejna część wystawy, w której przedstawione zostały losy niezależnego harcerstwa po 13 grudnia 1981 r., m.in. represje wobec instruktorów i drużyn. Część czwarta pt. „Niezależni” charakteryzuje działalność niezależnych organizacji harcerskich, a w szczególności ich udział w Białej Służbie (tzn. harcerskiej służbie porządkowej, sanitarnej i informacyjnej) w czasie pielgrzymek Jana Pawła II do Polski w 1983 i 1987 roku, w ogólnopolskich zlotach harcerskich przeprowadzanych z okazji ważnych rocznic lub wydarzeń patriotycznych, pracach duszpasterstw harcerskich. Ostatnia część, czyli „Czas przełomu”, prezentuje zmiany w polskim harcerstwie w okresie transformacji ustrojowej 1989 roku.

Wystawa została odsłonięta w 2011 r. na organizowanym przez ZHR Zlocie 100-lecia Harcerstwa (Kraków 26-30.08.2011 r.)

Wystawa „W służbie Niepodległej 1989-2019. 30 z 110 lat ruchu harcerskiego”

Ekspozycja przygotowana przez ZHR przy współpracy Oddziału IPN w Krakowie.

Tytuł wystawy nawiązuje do słów przyrzeczenia harcerskiego, a główną ideą twórców – hm. Wojciecha Hausnera i hm. Marcina Kapusty – było sięgnięcie do korzeni ZHR. Wystawę będzie można oglądać w czasie zlotu, a w późniejszym okresie także w Centrum Edukacyjnym „Przystanek Historia” IPN w Krakowie przy ul. Dunajewskiego 8.

W służbie Niepodległej. Henryk Glass (1896–1984)

W służbie Niepodległej. Henryk Glass (1896–1984), opracowanie: Karol Sacewicz, Olsztyn 2019, s. 50, ISBN:  978-83-8098-646-6

Publikacja nie jest przeznaczona do sprzedaży.

Henryk Stanisław Glass ps. „Chudy Wilk”, „Mieczysław Wolski”, „Martel”, „Stanisław Jankowski” – powiedzieć o nim niezłomny patriota, wychowawca młodzieży, instruktor harcerski, żołnierz, antykomunista, konspirator, mistrz ucieczek, publicysta, doktor nauk politycznych, mąż, kochający ojciec to de facto nie powiedzieć nic, to wciąż będzie za mało. Była to bowiem postać nietuzinkowa, która całym życiem pełniła służbę Bogu i Polsce. O nim i o jego walce właśnie o Wielką Polskę, tj. wolną, niepodległą i suwerenną, będzie tych kilka słów...

(fragm. wstępu)

Broszura do pobrania (PDF)

Harcerze w służbie Niepodległej

Płyta CD, nie jest przeznaczona do sprzedaży.

Projekt zrealizowany przez Delegaturę Instytutu Pamięci Narodowej w Olsztynie i Radio Olsztyn. Płyta zawiera audycje radiowe dotyczące kilku harcerzy:

• Olga Drahonowska i Andrzej Małkowski – opowiada Michał Ostapiuk
• Henryk Glass – opowiada Karol Sacewicz
• Stanisław Sedlaczek – opowiada Dawid Zagził
• Aleksander Kamiński – opowiada Sebastian Nowakowski
• Tomasz Strzembosz – opowiada Krzysztof Kierski

Montaż dźwiękowy: Mirosław Sochacki

Projekt graficzny: Michał Hryniuk

Copyright: Instytut Pamięci Narodowej oraz Radio Olsztyn

Człowiek z Polski. Prezydent Kazimierz Sabbat (1913–1989) i polska emigracja niepodległościowa

Marek Wierzbicki, Człowiek z Polski. Prezydent Kazimierz Sabbat (1913–1989) i polska emigracja niepodległościowa, Lublin–Warszawa 2019, 176 s., ISBN: 978-83-8098-636-7

Publikacja jest próbą zarysowania biografii Kazimierza Aleksandra Sabbata, przedostatniego prezydenta RP na Uchodźstwie, ukazującej zarówno jego dokonania na niwie publicznej, jak i życie prywatne. Książka ma charakter popularnonaukowy, a jej treść i forma zostały przygotowane z myślą o dotarciu do szerszego grona czytelników, przede wszystkim młodzieży.

Harcerz. Żołnierz. Obywatel. Zygmunt Lechosław Szadkowski (1912–1995)

Marek Wierzbicki, Harcerz, Żołnierz, Obywatel. Zygmunt Lechosław Szadkowski (1912-1995), Lublin 2016, 255 s., ISBN 978-83-7629-963-1

Oddawana do rąk czytelników książka ma zrekonstruować ścieżki życia Zyg­munta Lechosława Szadkowskiego – polskiego działacza politycznego, harcerskiego i społecznego okresu II wojny światowej oraz emigracji politycznej po 1945 r. Mimo niewątpliwych osiągnięć i zasług postać Szadkowskiego była i jest – poza niewiel­kim środowiskiem londyńskim, gdzie przez długie lata żył i pracował – właściwie nieznana, na co złożyła się przede wszystkim polityka władz komunistycznych kon­sekwentnie przemilczających lub zniesławiających działalność emigracji niepodleg­łościowej po II wojnie światowej. Dlatego celem tej biografii, będącej pierwszym szerszym opracowaniem losów Zygmunta Szadkowskiego, jest ocalenie od zapom­nienia i wydobycie na światło dzienne jego dokonań, ukazanie jego roli w ważnych wydarzeniach i przemianach dwudziestowiecznej Polski. Opisując jego dzieje, pragnę przypomnieć losy tysięcy polskich emigrantów politycznych, którzy po zakończeniu II wojny światowej wybrali życie poza granicami ojczystego kraju w proteście prze­ciwko sowieckiej dominacji w Polsce.

Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Polska emigracja polityczna 1939–1990”.

Władysław Wasilewski „Oset”, „Odrowąż” (1921–1943). Harcerski instruktor i partyzancki dowódca

Marek Jedynak, Władysław Wasilewski „Oset”, „Odrowąż” (1921–1943). Harcerski instruktor i partyzancki dowódca, Kielce 2016, 104 s., ISBN 978-83-943749-2-1

Władysław Wasilewski „Oset”, „Odrowąż” do 1939 r. był harcerskim instruktorem i drużynowym w Hufcu Harcerzy ZHP w Skarżysku-Kamiennej. W czasie II wojny światowej działał w wielu konspiracyjnych organizacjach (Polska Organizacja Zbrojna, Polska Niepodległa, Gwardia Ludowa, Armia Krajowa). Był także dowódcą partyzanckiego oddziału GL i AK.

Niniejsza praca zawiera szczegółowy opis jego życia. Odpowiada na pytania, kim był, skąd pochodził i w jakich warunkach dorastał. Jakim był synem, bratem, kolegą, harcerzem, konspiratorem, nauczycielem i partyzanckim dowódcą? Jak zmieniała się jego osobowość oraz kto miał na nią wpływ? W jakim stopniu jego marzenia i dążenie do samorealizacji przez dokonanie wielkich czynów wyznaczały kierunki jego aktywności? Wreszcie, jakie role życiowe podejmował i która z nich była najważniejsza? I na koniec – czy i jak dalece powojenna legenda odpowiada prawdzie, a w jakiej mierze mitologizuje tę postać?

Sto lat harcerstwa

Wojciech Hausner, Marek Wierzbicki, Sto lat harcerstwa, Warszawa 2015, 343 s. (seria „18/89”, t. 4) 

Autorzy książki – historycy i harcerze – w przystępnejformie opisali powstanie ruchu harcerskiego na ziemiach polskich. W jego działalność angażowały się kolejne pokolenia młodych Polaków. Wychowanie harcerskie sprzyjało kształtowaniu poczucia odpowiedzialności, umiejętności współpracy oraz gotowości do bezinteresownej służby ludziom. Cechy te okazywały się przydatne zarówno w czasach wojny, jak i pokoju. W XX w., tak dramatycznym dla Polski, przed harcerkami i harcerzami stawały niezwykle trudne wyzwania –nieraz bezgranicznego poświęcenia, czasem zaś żmudnej, codziennej pracy. Skautki i skauci zawsze byli (i są) gotowi i na jedno, i na drugie.

Publikacja pokazuje różnorodność harcerstwa, które ani przed II wojną światową, ani w jej czasie, ani w okresie powojennym nie było ruchem jednorodnym. Istnienie różnych nurtów nie przeszkadza jednak w odnajdowaniu wspólnych wartości skautingu.

Epizody harcerskiej konspiracji niepodległościowej na ziemi krakowskiej 1944–1953

Wojciech Hausner, Marcin Kapusta, współpraca Maria Konieczna, Epizody harcerskiej konspiracji niepodległościowej na ziemi krakowskiej 1944–1953, Kraków 2014, 357 s.

Aktywność środowisk młodzieżowych w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w.pozostaje zagadnieniem trudnym, ale ciekawym naukowo. Szczególnie interesująca jest działalność organizacji i grup harcerskich o orientacji niepodległościowej. Wyróżniał je przede wszystkim wpływ harcerskiej formacji wychowawczej zarówno na strukturę, jak i na poszczególnych uczestników konspiracji.

W literaturze przedmiotu omawiającej dzieje harcerstwa ziemi krakowskiej, zwłaszcza zaś działania podejmowane wobec niego przez komunistyczny aparat represji, brakuje edycji źródłowych ukazujących skalę i zakres tego zjawiska.

Starając się temu zaradzić, autorzy opracowania wybrali dokumenty dotyczące najciekawszych i najbardziej reprezentatywnych organizacji harcerskich, dokonali ich analizy oraz opisu w kontekście historycznym.

„Biuletyn IPN” nr 5-6/2010

Numer „Biuletynu IPN” związany ze stuleciem Harcerstwa. Dzieje skautingu, który w Polsce szybko przybrał nazwę „harcerstwo” (odniesienie do polskiej tradycji – harcerz to rycerz mogący harcować, harcownik, mający prawo walczyć na przedpolu przed bitwą na oczach wojsk) od 1910 r. do lat dziewięćdziesiątych połączyliśmy w tym numerze z dziejami młodzieżowych organizacji konspiracyjnych.

Studia z dziejów harcerstwa 1944–1989

Studia z dziejów harcerstwa 1944–1989, pod red. Marka Wierzbickiego, Warszawa 2009, 248 s. (seria „Studia i Materiały”, t. 15)

„Celem niniejszej książki, która ma charakter wydawnictwa seryjnego, aczkolwiek nie periodycznego, jest ukazanie, na tle całego splotu stosunków społecznych  i politycznych panujących w tamtej epoce, funkcjonowania harcerstwa w okresie rządów komunistycznych (...). Motywem przewodnim kolejnych publikacji opatrzonych tym tytułem będą relacje między władzą komunistyczną a harcerstwem, stanowiące fragment stosunków międy władzą a społeczeństwem w PRL. Autorzy próbują spojrzeć na dzieje ruchu harcerskiego od dołu, przez pryzmat doświadczeń niewielkich środowisk (drużyn, szczepów) oraz pojedynczych osób, a więc nie tylko z perspektywy ogólnopolskiej, centralnego szczebla władzy, która nie pozwala na dostrzeżenie wielu niuansów społecznej, codziennej historii harcerstwa (i szerzej – społeczeństwa) w Polsce Ludowej.

Harcerstwo Duchowej Niepodległości. Duszpasterstwo harcerskie w dokumentach Służby Bezpieczeństwa i archiwaliach środowisk harcerskich 1983–1989

Wojciech Hausner, Marcin Kapusta, Harcerstwo Duchowej Niepodległości. Duszpasterstwo harcerskie w dokumentach Służby Bezpieczeństwa i archiwaliach środowisk harcerskich 1983–1989, Kraków 2009, 351 s.

Książka została podzielona na dwie części. Pierwsza, będąca opracowaniem dotyczącym duszpasterstwa harcerskiego jako drogi powrotu do idei służby Bogu, Polsce i bliźnim, została przygotowana przez Wojciecha Hausnera. W części tej omówiono problematykę sporu ideowego, jaki toczył się w latach 1956–1982 w Związku Harcerstwa Polskiego, a dotyczył wychowania religijnego. Omówiono także powstanie i działalność Duszpasterstwa Harcerek i Harcerzy oraz represje, jakie spotykały „niepokorne” środowiska harcerskie będące pod stałą obserwacją Służby Bezpieczeństwa. Osobny rozdział został poświęcony „Białej Służbie” w 1983 r. i 1987 r., a także działaniom SB ukierunkowanym na rozpracowywanie środowisk harcerskich i instruktorów w niej uczestniczących.

W części drugiej, będącej edycją źródłową, opracowaną przez Marcina Kapustę, prezentowane są, w większości zupełnie nieznane, dokumenty z archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, a także archiwum Ruchu Harcerskiego Rzeczypospolitej. Dokumenty poddano wnikliwej, krytycznej analizie, opatrzono je obszernymi przypisami rzeczowymi. W szerokim zakresie wykorzystano relacje uczestników opisywanych wydarzeń. Z prezentowanych dokumentów, wytworzonych przez funkcjonariuszy SB, na szczególną uwagę zasługuje notatka dotycząca sympozjum ZHP „Nowoczesne, socjalistyczne i świeckie wychowanie w ZHP a świadomość i postawy kadry”. Na podstawie tego dokumentu, a także innych materiałów archiwalnych widać wyraźnie relacje pomiędzy oficjalnymi władzami ZHP a bezpieką. Można odczytać także mechanizmy współpracy pomiędzy tymi strukturami w zwalczaniu wszelkich niewygodnych lub uznawanych za niebezpieczne dla władz działań „niepokornych” środowisk harcerskich.

Po ziemi naszej roześlem harcerzy

Po ziemi naszej roześlem harcerzy... Z dziejów harcerstwa polskiego na Górnym Śląsku, red. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Katowice 2007, 368 s.

Książka pod redakcją prof. dr hab. Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz ukazała się w serii oddziałowej katowickiego oddziału IPN. Jest ona pokłosiem konferencji „Z dziejów harcerstwa polskiego na Górnym Śląsku 1918–2006”, która odbyła się w dniach 28–29 listopada 2006 r., a została zorganizowana przez Oddział IPN w Katowicach wraz z Biblioteką Śląską. W publikacji zawierającej artykuły, wspomnienia i głosy w dyskusji starano się ukazać różnorodne aspekty dziejów śląskiego harcerstwa, począwszy od powstań śląskich, plebiscytu, przez konspirację w okresie wojny oraz losy w PRL-u aż po chwilę obecną. Zamierzeniem autorów nie było stworzenie monografii, lecz ukazanie roli, jaką odgrywało i odgrywa harcerstwo w życiu narodowym i społecznym Śląska.