E-Księgarnia
W sobotę 16 lutego 2019 odbyły się uroczystości pogrzebowe śp. Jana Olszewskiego, premiera w latach 1991–1992, obrońcy opozycjonistów w procesach politycznych w okresie PRL, posła do Sejmu I, III i IV kadencji, doradcy prezydenta Lecha Kaczyńskiego, w 2009 r. odznaczonego Orderem Orła Białego. Jak powiedział prezydent Andrzej Duda, odszedł nie tylko świadek, ale i kreator historii Rzeczypospolitej Polskiej, jedna z najważniejszych postaci w historii odrodzonej Polski. Po uroczystej Mszy św. pogrzebowej z udziałem władz państwowych w warszawskiej katedrze św. Jana, trumna z ciałem Jana Olszewskiego spoczęła na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W pożegnaniu byłego premiera wzięła udział delegacja Instytutu Pamięci Narodowej z prezesem Jarosławem Szarkiem.
Jan Olszewski (fot. Piotr Życieński)
Jan Olszewski urodził się 20 sierpnia 1930 r. w rodzinie kolejarskiej. Mieszkał na warszawskim Bródnie. Jego dom rodzinny był związany z polską tradycją niepodległościową. Stryjeczny brat matki Stefan Okrzeja tworzył Organizację Bojową PPS. Stracony z wyroku władz carskich na stokach Cytadeli w 1905 r., stał się symbolem walki o sprawę narodową i robotniczą. Drugi stryjeczny brat matki – także Stefan – porucznik pilot Wojska Polskiego – poległ w 1939 r. podczas bitwy powietrznej o Warszawę. W okresie okupacji w domu Jana Olszewskiego znajdował się lokal konspiracyjny. Był harcerzem Szarych Szeregów. W Powstaniu Warszawskim miał pełnić funkcję łącznika, ale szybkie zakończenie walk na Pradze pozbawiło go możliwości czynnego udziału. Po wkroczeniu Sowietów do Polski przez rok uczestniczył w antykomunistycznej konspiracji. Następnie działał w młodzieżowym kole Polskiego Stronnictwa Ludowego, partii skupiającej wtedy wszystkie siły opozycyjne wobec komunistów.
W latach 1949-1953 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Brał udział w półjawnym seminarium z kryminologii prof. Stanisława Batawii. Od 1955 r. do 1957 r. należał do zespołu „Po prostu” – tygodnika studentów i młodej inteligencji, który stał się symbolem polskiej „odwilży”. Był współautorem tekstu „Na spotkanie ludziom z AK”, domagającego się przywrócenia czci żołnierzom Armii Krajowej. Później wchodził do Zarządu Klubu Krzywego Koła, będącego przez kilka lat, do 1962 r. miejscem nieskrępowanej dyskusji intelektualnej. W 1962 r. rozpoczął praktykę adwokacką. Bronił w najgłośniejszych procesach politycznych lat 60., 70. i 80. Karany dyscyplinarnie, pozbawiony okresowo możliwości wykonywania zawodu. W latach 70. był inicjatorem, współautorem i sygnatariuszem publicznych wystąpień przeciwko władzom komunistycznym, w tym najbardziej znanego Listu 59, przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL. W 1976 r. współtworzył w pełni zakonspirowane Polskie Porozumienie Niepodległościowe, działające na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości. Napisał jedną z najważniejszych publikacji drugiego obiegu wydawniczego – poradnik „Obywatel a Służba Bezpieczeństwa”. W 1976 r. należał do współtwórców Komitetu Obrony Robotników (później Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”), uczestniczył w redagowaniu dokumentu założycielskiego „Apelu do społeczeństwa i władz PRL”. Był współautorem statutu dla wolnych związków zawodowych, które przybrały po Sierpniu ’80 postać „Solidarności”. Na posiedzeniu przedstawicieli załóg robotniczych 17 września 1980 r. przekonał zebranych do przyjęcia formuły jednego ogólnopolskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego NSZZ „Solidarność”. Współprowadził postępowanie rejestracyjne „Solidarności” i „Solidarności” Rolników Indywidualnych. Był doradcą Krajowej Komisji Porozumiewawczej/Komisji Krajowej „Solidarności” NSZZ „Solidarność” i Regionu Mazowsze.
Po ogłoszeniu stanu wojennego pełnił funkcję doradcy w Sekretariacie Episkopatu Polski. Występował jako oskarżyciel posiłkowy w procesie morderców ks. Jerzego Popiełuszki. W 1988 r. współtworzył Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie. Opowiadał się przeciwko dążeniu do porozumienia z komunistami. Odmówił objęcia z ramienia tzw. strony społecznej stanowiska przewodniczącego „podstolika” do spraw reformy prawa i sądów przy „okrągłym stole”.
-
Zebranie działaczy grupy NSZZ „Solidarność”, obok mec. Jana Olszewskiego Bronisław Geremek i Władysław Siła-Nowicki (akta sygn. IPN BU 024/175) -
Konferencja prasowa Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, zajezdnia MZK przy ul. Młynarskiej w Warszawie, z udziałem m.in. mec. Jana Olszewskiego, 23.04.1981 r. (akta sygn. IPN BU 024/228) -
Pogrzeb Kazimierza Moczarskiego, październik 1975 r. (akta sygn. IPN BU 0222/1466 t. 2) -
Mecenas Jan Olszewski i mec. Władysław Siła-Nowicki jako twórcy Statutu Solidarności (akta sygn. IPN BU 024/153)
W pierwszych wolnych wyborach parlamentarnych 27 października 1991 r. wybrany na posła z listy Porozumienia Obywatelskiego Centrum. 6 grudnia 1991 r. stanął na czele pierwszego niekomunistycznego rządu odrodzonej Polski. Premier Jan Olszewski przeciwstawił się nieuczciwej prywatyzacji polskiego majątku narodowego. Jego rząd zrealizował uchwałę lustracyjną z 28 maja 1992 r. 4 czerwca 1992 r. został obalony przez obrońców „okrągłego stołu”. Jan Olszewski był współautorem Obywatelskiego Projektu Konstytucji RP w 1994 r. W 1995 r. został założycielem Ruchu Odbudowy Polski. Poseł III i IV kadencji Sejmu. Pełnił funkcję doradcy prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Działał na rzecz likwidacji Wojskowych Służb Informacyjnych. 3 maja 2009 r. odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Orderem Orła Białego. Był przywódcą polskiego ruchu niepodległościowego.
oprac. dr Justyna Błażejowska (Biuro Badań Historycznych IPN)
Rozmowa Barbary Polak z Janem Olszewskim i Wojciechem Roszkowskim – „Biuletyn IPN" (nr 10/2006)
Fragmenty wspomnień Jana Olszewskiego, opracowane przez dr Justynę Błażejowską (Biuro Badań Historycznych IPN):
- Lustracja i koszmarny śmiech Wałęsy – „Biuletyn IPN” (nr 6/2017)
- Cień sprawy Katynia. Jan Olszewski o przyjaźni z ks. Stefanem Niedzielakiem i tajemnicy „depozytu katyńskiego” – „Biuletyn IPN” (nr 7-8/2018)
