E-Księgarnia
W dniach 24–28 czerwca 2009 r. na terenie północnego Mazowsza odbył się II Rajd Szlakiem „Żołnierzy Wyklętych”, przygotowany przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Warszawie we współpracy z Urzędem Miasta Ciechanów, Urzędem Miasta Ostrołęka i Urzędem Miasta Płock. Pomoc okazali również kombatanci: rodzina Świąteckich z miejscowości Szyszki i Stanisław Świercz z Mławy oraz ksiądz Grzegorz Ślesicki (opiekun harcerzy Mławy), phm. Paweł Żebrowski (ZHR Ostrołęka), a także poseł Platformy Obywatelskiej z Ciechanowa – Mirosław Koźlakiewicz.
W rajdzie uczestniczyła młodzież gimnazjalna i ponadgimnazjalna, która została podzielona na cztery patrole. Trzy z nich tworzyli członkowie Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej z Ostrołęki, Mławy oraz Płocka. Czwarty patrol stanowiła grupa młodzieży z ciechanowskiego Liceum Ogólnokształcącego im. Zygmunta Krasińskiego pod opieką nauczyciela historii Macieja Andrzeja Kamińskiego. Każdy z patroli otrzymał swojego patrona: Ciechanów – Mieczysława Dziemieszkiewicza ps. „Rój”, Mława – Wacława Grabowskiego ps. „Puszczyk”, Ostrołęka – Zacheusza Nowowiejskiego ps „Jeż”, Płock – Franciszka Majewskiego – ps „Słony”.
Rajd odbywał się w na terenie powiatów: ciechanowskiego, makowskiego, mławskiego, sierpeckiego, żuromińskiego, ostrołęckiego, płockiego, płońskiego, przasnyskiego, pułtuskiego i nowodworskiego. Jego celem było kultywowanie tradycji walki o wolność i niepodległość Polski. Formuła, jaką jest rajd, pozwoliła na połączenie regionalnej edukacji historycznej z geograficzno-przyrodniczą. Młodzież mogła poznać miejsca i postaci związane z walkami i działalnością antykomunistycznej partyzantki niepodległościowej swoich małych ojczyzn, spotkać się ze świadkami historii, zebrać relacje od jeszcze żyjących świadków.
Zadaniem patroli rajdowych, startujących z różnych miejsc i rywalizujących ze sobą, było dotarcie do Ciechanowa. Pokonując wyznaczoną trasę młodzież wykonywała powierzone im zadania, m.in. odnalezienie ukrytych dokumentów organizacyjnych i ich odszyfrowanie (szyfr partyzantów z oddziału „Słonego” z 1948 r.), odwiedzenie miejsc działalności partyzantki niepodległościowej na Mazowszu, uzyskanie relacji świadków i napisanie odezwy do rodaków, wzywającej do oporu przeciw komunistom. Ponadto, tak jak partyzanci, młodzież starała się unikać zaskoczenia ze strony nękającej ją grupy operacyjnej NKWD i UB. W rolę Sowietów i funkcjonariuszy wcielili się członkowie Grupy Rekonstrukcji Historycznej.
Najlepszy okazał się patrol maszerujący z Ostrołęki, którego patronem był Zacheusz Nowowiejski ps „Jeż”. Harcerze otrzymali w nagrodę egzemplarze wydanej przez IPN publikacji „»Jesteście naszą wielką szansą«. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989” oraz albumu „Rotmistrz Witold Pilecki 1901–1948”. Oprócz rywalizacji patroli odbył się indywidualny konkurs wiedzy o powojennym podziemiu niepodległościowym. Pytania dotyczyły treści udostępnionych młodzieży materiałów historycznych. Bezkonkurencyjny był Kacper Kempisty z patrolu ostrołęckiego. W nagrodę otrzymał rower ufundowany przez Prezydenta Miasta Ciechanowa, odtwarzacz MP4 od Prezydenta Miasta Płocka oraz aparat fotograficzny od IPN.
Rajd zakończył się ogniskiem na stadionie Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Ciechanowie w sobotę wieczorem oraz niedzielną uroczystą Mszą Świętą, po której odbyła się inscenizacja ataku na posterunek NKWD w Ciechanowie i odbicia zatrzymanych w wykonaniu Grupy Rekonstrukcji Historycznej.
W związku z przedsięwzięciem została wydrukowana okolicznościowa broszura dotycząca działalności powojennej konspiracji niepodległościowej na terenie północnego Mazowsza oraz pocztówki z wizerunkami i biogramami patronów patroli oraz koszulki zawierające logo organizatorów rajdu, ryngraf z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej i znak Ruchu Oporu Armii Krajowej (ROAK).
Patronat medialny nad rajdem objęły: Katolickie Radio Ciechanów, Radio „OKO”, Katolickie Radio Płock, Sygnały Płockie.
Wiktor Zacheusz Nowowiejski „Jeż”, „Żuk”
Ppor. – ur. 28 XII 1915 r. we wsi Zembrzus, w wielodzietnej rodzinie drobnoszlacheckiej (jego ojciec posiadał 50 hektarowe gospodarstwo). Wyrastał w tradycji patriotycznej, jego dziadek ze strony matki za udział w Powstaniu Styczniowym został skazany na 25 lat katorgi. W 1936 r. ukończył seminarium nauczycielskie w Mławie, a następnie podchorążówkę piechoty w Zambrowie. W okresie okupacji niemieckiej był żołnierzem AK, od 1943 r. dowodził drużyną w oddziale partyzanckim działającym na terenie powiatu mławskiego pod komendą ppor. Stefana Rudzińskiego „Wiktora”. Uczestniczył w wielu akcjach bojowych przeciw Niemcom, m.in. na posterunek żandarmerii w Muszakach. W latach 1945–1946 kontynuował działalność niepodległościową w szeregach lokalnej organizacji poakowskiej – Ruchu Oporu Armii Krajowej. Pełnił w niej funkcję komendanta Obwodu Przasnysz (kryptonim „Las”), wchodzącego w skład Inspektoratu ROAK „Mazowsze”. 3 VI 1945 r. dowodził operacją uwolnienia z aresztu PUBP w Mławie kilkudziesięciu więźniów politycznych. Podległe mu oddziały partyzanckie ROAK (m.in. E. Dobrzyńskiego „Orzyca” i I. Bukowskiego „Burzy” wykonały szereg spektakularnych akcji z zakresu samoobrony przed terrorem UB i NKWD, m.in. uwolniły kilkunastu więźniów z aresztu w Chorzelach, rozbijając przy tym posterunek MO. W udanych zasadzkach pomiędzy Janowem i Starą Wsią oraz pod Chorzelami rozbroiły grupy operacyjne bezpieki. Wiktor Z. Nowowiejski poległ 6 XII 1946 r. we wsi Zembrzus, osaczony przez grupę operacyjną bezpieki i „ludowego” WP. Ranny, nie mogąc wycofać się, ostatnią kulę przeznaczył dla siebie.
Mieczysław Dziemieszkiewicz „Rój”
St. sierż. – ur. 28 I 1925 r. w Zagrobach, pow. Łomża. Pochodził z patriotycznej rodziny, w latach okupacji niemieckiej związanej z Narodowymi Siłami Zbrojnymi (jego starszy brat Roman Dziemieszkiewicz „Pogoda” pełnił m.in. funkcję komendanta Powiatu NSZ Ostrołęka). Współpracował z NSZ i uczestniczył w tajnym nauczaniu na poziomie szkoły średniej, odbywającym się w Makowie Mazowieckim. Wiosną 1945 r. został wcielony do „ludowego” WP, skąd zbiegł i wstąpił do oddziału partyzanckiego NSZ (NZW) dowodzonego ppor. Mariana Kraśniewskiego „Burzę”. Początkowo dowodził drużyną, wyróżniając się odwagą osobistą w akcjach z zakresu samoobrony (w sierpniu 1945 r. został odznaczony Krzyżem Walecznych). Odrzucił amnestię z 1947 r. W odtworzonym wiosną 1947 r. „XVI” – Warszawskim Okręgu NZW objął funkcję komendanta Powiatu „Ciężki” – „Wisła” (pow. Ciechanów, część pow. Płońsk i Mława) i dowódcy oddziału partyzanckiego operującego na tym terenie. Po rozbiciu w czerwcu 1948 r. komendy okręgu kontynuował działalność niepodległościową. Na przełomie 1949 i 1950 r. podjął próbę odbudowania struktur „XVI” Okręgu NZW, rozszerzając zasięg działania podległych sobie patroli na pow. Pułtusk, Nowy Dwór Mazowiecki, (a nawet Wołomin), Mińsk Mazowiecki i Garwolin. Spośród ważniejszych akcji wykonanych przez jego oddział należy wymienić np. rozbrojenie posterunku MO w Barańcach, Gąsocinie i Czernicach Borowych, opanowanie miasteczka Baranowo, likwidację szefa PUBP w Ciechanowie czy zatrzymanie pociągów w Gołotczyźnie i Pomiechówku. Wydany przez agenturę, poległ 13 IV 1951 r. w walce z grupą operacyjną UB i KBW w Szyszkach, pow. Pułtusk.
Wacław Grabowski „Puszczyk”
Ppor. – ur. 10 XII 1916 r. w rodzinie zarządcy majątku Krępa (pow. Mława). W okresie nauki w szkole średniej działał w harcerstwie. Uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r. W okresie okupacji niemieckiej był żołnierzem ZWZ-AK w Obwodzie Mława. Od 1943 r. służył w Kedywie i oddziale partyzanckim ppor. Stefana Rudzińskiego „Wiktora”. Po wejściu Armii Czerwonej kontynuował działalność niepodległościową w Ruchu Oporu Armii Krajowej. Był jednym z organizatorów i wykonawców rozbicia 3 VI 1945 r. aresztu PUBP w Mławie (uwolniono wówczas ponad 40 więźniów). Po rozwiązaniu oddziału w 1945 r. zdołał przedostać się do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech. Przez pewien czas służył w polskich Kompaniach Wartowniczych. Stwierdził jednak, iż jego „miejsce jest w Polsce” i powrócił do kraju. Ponownie podjął działalność konspiracyjną, organizując nieduży oddział partyzancki operujący w powiatach Mława, Przasnysz, Działdowo i Ciechanów. Jego grupa, działająca w latach 1947-1953, była typową „grupą przetrwania” (ograniczała swoją aktywność wyłącznie do niezbędnej samoobrony oraz akcji aprowizacyjnych). Słynnym wyczynem „Puszczyka” było przebicie się przez zasadzkę bezpieki w październiku 1952 r. w okolicach Konopek (od jego kul padło dwóch oficerów MBP i żołnierz KBW). Początkowo grupa „Puszczyka” była samodzielna, w końcowym okresie działalności nawiązał jednak kontakt z M. Dziemieszkiewiczem „Rojem” z NZW. Ostatnią bazą „Puszczyka” była wioska Niedziałki (pow. Mława), gdzie jego grupa przez wiele miesięcy ukrywała się w gospodarstwie rodziny Jeziorskich. Miejsce ich stacjonowania wydał agent bezpieki Wacław G. (za zdradę wypłacono mu 5000 zł). 5 VII 1953 r. partyzanci okrążeni zostali przez 1300 żołnierzy KBW, funkcjonariuszy UB i MO. Pomimo tak wielkiej dysproporcji sił podjęli próbę przebicia, ginąc w walce (wraz z „Puszczykiem”, który ostatni nabój przeznaczył dla siebie – poległo sześciu jego żołnierzy).
Franciszek Majewski „Słony”
Por. – ur. 30 III 1919 r. w Bielsku koło Płocka. W latach 1938- 1939 służył jako podoficer zawodowy w 8. pułku artylerii lekkiej, stacjonującym w Płocku. Uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r., biorąc udział m.in. w bitwie pod Mławą. Od 1942 r. był żołnierzem AK w Obwodzie Płock, gdzie pełnił funkcję dowódcy plutonu Kedywu. Po wkroczeniu wojsk sowieckich ujawnił się wraz z całym sztabem Obwodu i Inspektoratu Płocko-Sierpeckiego AK. Zagrożony aresztowaniem, wiosną 1946 r. ponownie podjął konspiracyjną działalność niepodległościową. Dowodził oddziałem partyzanckim Ruchu Oporu Armii Krajowej w Obwodzie Mewa” (strukturze poakowskiej obejmującej powiaty: Sierpc, Płońsk, Płock, Lipno, Rypin i Mława). Podczas amnestii 1947 r. nie ujawnił się i z wiernymi sobie żołnierzami kontynuował walkę z komunistycznym reżimem. Osobiście dowodził m.in. udaną zasadzką we wsi Chudzynek, pow. Płock, na dowódcę komunistycznego „szwadronu śmierci” Władysława Rypińskiego „Rypę”, odpowiedzialnego za liczne skrytobójcze morderstwa byłych żołnierzy AK i NSZ oraz członków PSL. W październiku 1947 r. podporządkował swój oddział 11. Grupie Operacyjnej NSZ działającej na Mazowszu zachodnim (będącej częścią Narodowego Zjednoczenia Wojskowego). Objął wówczas dowództwo nad wszystkimi oddziałami zbrojnymi tej struktury konspiracyjnej. 26 IX 1948 r. w Węgrzynowie koło Sierpca otoczony przez grupę operacyjną UB, MO i KBW, po sześciu godzinach samotnej walki, nie chcąc się poddać – ostatnią kulę przeznaczył dla siebie.